Prasanna

“मैं उद्घोषक” एक आत्मकथात्मक कहानी है, जो एक उद्घोषक के जीवन और अनुभवों को दर्शाती है। इस कहानी में, उद्घोषक अपने करियर की शुरुआत से लेकर सफलता तक के सफर को बताता है। वह अपने संघर्षों और चुनौतियों के बारे में भी बताता है।

मैं उद्घोषक Summary in Hindi

मैं उद्घोषक लेखक का परिचय

मैं उद्घोषक लेखक का नाम :
आनंद प्रकाश सिंह। (जन्म : 21 जुलाई, 1958.)

मैं उद्घोषक प्रमुख कृतियाँ :
पत्र-पत्रिकाओं में विभिन्न विषयों पर लेख, समीक्षाएँ, कहानियाँ, कविताएँ आदि प्रकाशित।

मैं उद्घोषक विशेषता :
पंडित भीमसेन जोशी तथा कई अन्य प्रसिद्ध व्यक्तियों द्वारा लेखक के सूत्र-संचालन की प्रशंसा। किंग ऑफ वॉईस, संस्कृति शिरोमणि तथा अखिल आकाशवाणी जैसे पुरस्कारों से सम्मानित।

मैं उद्घोषक विधा :
आत्मकथा। आत्मकथा लेखन हिंदी साहित्य में रोचक और पठनीय लेखन माना जाता है। अपने अनुभवों तथा व्यक्तिगत प्रसंगों को पूरी निष्ठा से बताना आत्मकथा की पहली शर्त है। आत्मकथा उत्तम पुरुष वाचक सर्वनाम ‘मैं’ में लिखी जाती है।

मैं उद्घोषक विषय प्रवेश :
आजकल मंच संचालन अथवा सूत्र संचालन बहुत लोकप्रिय और महत्त्वपूर्ण माना जाता है। लेखक एक सफल मंच संचालक और सूत्र संचालक रहे हैं। प्रस्तुत लेख में उन्होंने बताया है कि सफल उद्घोषक अथवा मंच संचालक बनने के लिए व्यक्ति में कौन-कौन से आवश्यक गुण होने चाहिए। लेखक के अनुसार कार्यक्रम की सफलता मंच संचालक अथवा सूत्र संचालक के आकर्षक एवं उत्तम संचालन तथा उसके अपने विशेष गुणों पर आधारित होती है।

मैं उद्घोषक पाठ का सार

प्रस्तुत पाठ में यह बताया गया है कि एक सफल उद्घोषक बनने के लिए व्यक्ति में कौन-कौन से गुण होने चाहिए और इसमें रोजगार की क्या संभावनाएँ हैं। इस लेख के लेखक स्वयं लंबे अरसे तक एक प्रतिष्ठित उद्घोषक रहे हैं। इस आत्मकथात्मक लेख में उन्होंने अपने अनुभव से अर्जित अनेक गुणों से परिचित कराया है।

उद्घोषक, मंच संचालक और एंकर अलग-अलग नाम हैं उद्घोषक के। यह श्रोता और वक्ता को जोड़ने वाली कड़ी का काम करता है। किसी भी कार्यक्रम में मंच संचालक की भूमिका बहुत महत्त्वपूर्ण होती है। उद्घोषक ही आयोजकों तथा अतिथियों को मंच पर आमंत्रित करता है तथा पूरे कार्यक्रम का संचालन करता है।

उदघोषक बनने के लिए कठिन अभ्यास की आवश्यकता होती है। आरंभ में मंच पर बोलने में सबको झिझक होती है। पर हिम्मत जुटाकर अभ्यास करते रहने से यह झिझक दूर हो जाती है। अधिकांश मंच संचालकों के साथ ऐसी घटनाएँ अकसर होती हैं। धीरे-धीरे उनमें आत्मविश्वास आ जाता है।

सूत्र संचालन के कई प्रकार होते हैं। इसके मुख्य प्रकार हैं – शासकीय कार्यक्रम का सूत्र संचालन, दूरदर्शन हेतु सूत्र संचालन, रेडियो हेतु सूत्र संचालन, राजनीतिक, सामाजिक तथा सांस्कृतिक
कार्यक्रमों का सूत्र संचालन।

शासकीय एवं राजनीतिक समारोहों के सूत्र संचालन में प्रोटोकॉल १ का ध्यान रखते हुए अधिकारियों के पदों के अनुसार नामों की सूची बनाकर किसका किसके हाथों स्वागत करना है, इसकी योजना बनानी पड़ती है। इसमें आलंकारिक भाषा का प्रयोग नहीं करना चाहिए।

दूरदर्शन तथा रेडियो कार्यक्रम का सूत्र संचालन करने के लिए इन पर प्रसारित किए जाने वाले कार्यक्रमों की पूरी जानकारी होनी जरूरी है। इनके कार्यक्रमों की संहिता लिखकर तैयार करनी होती है।

सूत्र संचालन करते समय रोचकता, रंजकता तथा विभिन्न प्रसंगों का उल्लेख कार्यक्रम में करने से उसमें जान आ जाती है। कार्यक्रम और श्रोताओं के अनुसार भाषा का प्रयोग जरूरी होता है।

सत्र संचालक को यह ध्यान रखना होता है कि जिस प्रकार का कार्यक्रम हो उसी तरह की उसकी तैयारी की जानी चाहिए और उसी तरह उसकी संहिता लेखन करना चाहिए। संचालक को चाहिए कि वह संचालन के लिए आवश्यक तत्त्वों का अध्ययन करे।

सूत्र संचालक में कुछ गुणों का होना आवश्यक है। उसे मिलनसार, हँसमुख, हाजिरजवाबी तथा विविध विषयों का जानकार होने के साथ भाषा पर उसका अधिकार होना चाहिए। इसके अलावा उसे आयोजकों की ओर से अचानक मिली सूचना के अनुसार संहिता में परिवर्तन कर संचालन करना आना चाहिए।

लेखक कहते हैं कि कार्यक्रम कोई भी हो, मंच संचालक को मंच की गरिमा बनाए रखनी चाहिए। मंच पर आने वाला पहला व्यक्ति मंच संचालक होता है। अतएव उसका परिधान, वेशभूषा, केश सज्जा आदि सहज और गरिमामय होना चाहिए। उसका व्यक्तित्व और आत्मविश्वास उसके शब्दों में उतरना चाहिए।

सतर्कता, सहजता और उत्साह वर्धन उद्घोषक के मुख्य गुण हैं। उद्घोषक को कार्यक्रम का आरंभ रोचक ढंग से करना चाहिए। बीच-बीच में प्रसंग के अनुसार चुटकुले, शेर-ओ-शायरी के अंश का प्रयोग करना चाहिए। इसके लिए उद्घोषक को निरंतर अध्ययन करते रहना होता है।

उपर्युक्त बातों पर ध्यान देने वाला व्यक्ति अच्छा उद्घोषक बन सकता है। मंच पर उद्घोषक श्रोता एवं दर्शकों के समक्ष होता है, पर रेडियो और कभी-कभी टीवी का सूत्रधार परदे के पीछे होता है। उसकी केवल आवाज सुनाई देती है। लेकिन उसका दायरा विस्तृत होता है। तब उसको अपनी आवाज का कमाल दिखाना होता है।

इस क्षेत्र में रोजगार की पर्याप्त संभावनाएँ हैं। विशेषकर भाषा का अध्ययन करने वाले विद्याथियों के लिए। सूत्र संचालन में तो भाषा की महत्त्वपूर्ण भूमिका होती है।

Conclusion

Oonjalil begins with Kalyani sitting on a swing, reminiscing about her husband who died a few months ago. She remembers their happy days together and how much she misses him.

Kalyani is still in shock from her husband’s death. She can’t believe that he is gone and that she will never see him again. She feels lost and alone.

Oonjalil Summary in Malayalam

ജീവിതരേഖ: എറണാകുളം ജില്ലയിൽ തൃപ്പൂണിത്തുറയിൽ ജനനം. സസ്യശാസ്ത്രത്തിൽ ബിരുദം. 1931- ൽ അധ്യാപകനായി. ഭാനുമതിയമ്മ ഭാര്യ. 1966-ൽ ഒല്ലൂർ ഗവ: ഹൈസ്കൂളിൽ നിന്നും അധ്യാപകനായി വിരമിച്ചു. മുല്ലനേഴിയുടെ പ്രിയ അധ്യാപകനായിരുന്നു വൈലോപ്പിള്ളി.

വൈലോപ്പിള്ളി
(1911 മെയ് 11, 1985 ഡിസംബർ 22)

വൈലോപ്പിള്ളി എന്ന കവി
ധനുമാസത്തിലെ തിരുവാതിര രാവുപോലെ 
മഞ്ഞിൽ കുളിരണിഞ്ഞ് നിലാവിൽ സ്വപ്നം 
കണ്ടു നിൽക്കുന്ന റൊമാന്റിസിസ
പ്രസ്ഥാനത്തിന്റെ ഒടുവിലത്തെ യാമത്തിൽ വന്നു
പിറന്ന കവിയാണ് വൈലോപ്പിള്ളി.

റിയലിസത്തിന്റെ പകൽ വെളിച്ചത്തിലാണ് അദ്ദേഹം വളർന്നത്. എന്നാൽ താൻ ഏതിൽ പിറന്നുവീണുവോ ആ ആതിരരാവിന്റെ കുളിർമയും സ്വപ്നദർശനകൗതുകകവും അദ്ദേഹത്തിന്റെ ആത്മാവിൽ

ശാശ്വതമുദ്രകളണിയിച്ചു. ഇടയ്ക്കിടയ്ക്ക് അവയിലേക്കു വഴുതി വീണു മയങ്ങുന്നതദ്ദേഹ ത്തിനിഷ്ടമാണ്. എങ്കിലും ആ നിദ്രാവത്വത്തിന്റെ നിമിഷങ്ങളിലല്ല വിജംഭിത വീര്യമായ കർമ്മൗത്സുക്യത്തിന്റെ നിമിഷങ്ങളി ലാണ് അദ്ദേഹത്തിന്റെ തനിമ പ്രകടമാകുന്നത്.

അതുകൊണ്ട് മലയാള കവിതയിലൊരു യുഗപരിവർത്തനത്തിന്റെ ഹരിശ്രീ യായ കവി നാദങ്ങളിൽ ശ്രീ തന്നെയാണദ്ദേഹം. സാമ്പത്തിക സാംസ്കാരിക രംഗങ്ങളിൽ അവശ്യം ഭാവിയായ വിപ്ലവങ്ങളെ ക്കുറിച്ച് സോദ്ദേശമെന്നുപോലും ഒരു നിരൂപകനു വിവരിക്കാവുന്ന വിധത്തിൽ ബോധപൂർവ്വം കവിതയെഴുതിയ കവിയാണ് അദ്ദേഹം. പ .ഇതുപോലെ പുതുയുഗചേതനയെപ്പറ്റി യുക്തിപൂർവ്വം ചിന്തി ക്കുകയും, ചിന്തയെ വൈകാരികാനുഭൂതിയിൽ അലിയിക്കു കയും ചെയ്യാൻ കഴിഞ്ഞ കവികൾ വേറെയില്ല.

വിപ്ലവക്കലി കൊണ്ടു പാടിയവരുണ്ട്. 
വിപ്ലവത്തെ സമചിത്തതയോടെ സമീ
പിക്കുകയും അംഗീകരിക്കുകയും
ചെയ്തവരുണ്ട്. എന്നാൽ ഏകകാലത്ത് 
വിപ്ലവാദർശത്തെ വിലയിരുത്തുകയും, വിപ്ലവാ 
വേശത്തോടെ പാടുകയും ചെയ്തവർ ചുരുക്കം.

അവരിലും വിശേഷിച്ച് വിപ്ലവത്തിന്റെ ആത്യന്തികത കണ്ടറിയുകയും അതിന്റെ സർഗ്ഗാത്മകവും സംഹാരാത്മകവുമായ രണ്ടുവശ ങ്ങളെക്കുറിച്ചും ഉള്ളിൽത്തട്ടി ചിന്തിക്കുകയും ചിന്തിക്കാതെ ഉറ ങ്ങുകയോ ചിന്തിക്കാതെ ആവേശത്തിൽ മുഴുകുകയോ ചെയ്യുന്നവരെ ഉണർത്തിച്ചിന്തിപ്പിക്കുകയും ഇരുത്തിച്ചിന്തിപ്പിക്കുകയും ചെയ്ത കവി വൈലോപ്പിള്ളിയാണ്.

പുരുഷായുസ്സിന്റെ ഉത്തരാർദ്ധത്തിലേക്ക് കടക്കുന്നതിനു മുൻപേ അതിനെക്കുറിച്ചുള്ള ഭയാശങ്കകളും അതുസംബന്ധ മായി വന്നുചേരുന്ന ആത്മീയവും മാനസികവുമായ ഹാസവും ചിലരെ പീഡിപ്പിക്കുന്നു. വ്യക്തിതനയിൽ തനിയേ വന്നുചേരുന്ന അത്യഗാധമായ ഒരു പരിണാമമാണിതെന്നും.

ഓരോ വ്യക്തി ചേതനയ്ക്കും പ്രഭാതവും മദ്ധ്യാഹ്നവും സായാഹ്നവുമുണ്ടന്നും, മദ്ധ്യാഹ്നത്തിൽ നിന്ന് പെട്ടെന്ന് അപരാഹ്നത്തിലേക്കു കടക്കുന്നതോടെ വലിയൊരു പതനബോധമുണ്ടാകുന്നുവെന്നും അദ്ദേഹം അഭിപ്രായപ്പെടുന്നു. വൈലോപ്പിള്ളിയുടെ കവിതക ളിൽ പലപ്പോഴും ഇതു രണ്ടും പ്രച്ഛന്നവേഷങ്ങളായി പ്രത്യക്ഷ പ്പെടാറുണ്ട്. വാർദ്ധക്യത്തെക്കുറിച്ചുള്ള ഭീതിബോധങ്ങൾ ചില കവിതകളിൽ മറ നീക്കി പുറത്തുവന്നിട്ടുമുണ്ട്.

ഭീതിബോധങ്ങൾ ചില കവിതകളിൽ മറ നീക്കി പുറത്തുവന്നിട്ടുമുണ്ട്.

“കലുഷിതമെൻ ജീവിതമൂറി-
 ക്കവിതകളായതു കോരി 
പാഴ്നരയോടു പകരം വീട്ടി –
പാനം ചെയ്തുരസിപ്പൻ          

– (ഓർമ്മകൾ)

എന്നാൽ ജീവിതചഷകം മോന്തുമ്പോൾ ഒരു തുള്ളി ബാക്കി വയ്ക്കാതെ ഭംഗിയായി ആസ്വദിക്കുന്ന അനുഭവവും വൈലോപ്പിള്ളിയുടെ ചില കവിതകളിൽ കാണാം. എല്ലാ കലകളിലും വച്ച് മഹത്തരമാണ് ജീവിതകല എന്നറിഞ്ഞ ഊഞ്ഞാലിലെ വൃദ്ധൻ നിത്യയൗവ്വനഭൂഷിതനാണ്. കയറുകൊണ്ട് ആത്മാവിനു കൊലക്കുടുക്കുണ്ടാക്കാം.

ശരീരത്തിന് ഇരുന്നാടി ഉല്ലസിക്കാ നുള്ള ഊഞ്ഞാലുണ്ടാക്കാം. രണ്ടാമതു സാധിച്ചുവെന്നതാണ് ആ വ്യദ്ധന്റെ വിജയം. ജീവിതത്തിലെ മൂന്നാമത്തെ ദശയെന്ന് യുങ് വിശേഷിപ്പിക്കുന്ന വാർദ്ധക്യത്തെ (ബാല്യകൗമാരങ്ങൾ, യൗവ്വനം, വാർദ്ധക്യം) കലാപരമായി ആസ്വദിക്കാൻ ആ വൃദ്ധനും കണ്ട്

ത്തിയിരിക്കുന്നു. സർവ്വാത്മനാ ജീവിതത്തെ 
സ്നേഹിക്കാൻ പഠിച്ചിരിക്കുന്നു അയാൾ.

ഊഞ്ഞാലിലെ കരളീയാന്തരീക്ഷം
കേരം തിങ്ങുന്ന കേരളീയാന്തരീക്ഷവും അതിന്റെ ഔന്നത്യവും സാംഗോപാംഗ മഹത്വവും ഇളനീർപോലുള്ളതിന്റെ വൈലോപ്പിള്ളി കവിത യുടെ വൈശിഷ്ട്യം’ തന്നെ. മാധുര്യവും നൈർമ്മല്യവും അതിൽ വ്യാപിച്ചു കി കുളിർമ്മയാണ്. എം.എൻ. വിജയൻ പ്രസ്താവിച്ചതുപോലെ അതു കേൾക്കുന്ന കരള ത്തിന്റെ ബാഹ്യപ്രകൃതി മാത്രമല്ല, സംസ്കാരത്തിന്റെ e ആകെത്തു കയാകുന്നു.

കേരളീയ ഗ്രാമീണജീവിതത്തിന്റെ
സൗഭാഗ്യങ്ങളും, വേദനകളും, ആനന്ദങ്ങളും,
സ്വപ്നങ്ങളും, സങ്കൽപ്പങ്ങളും
യാഥാർത്ഥ്യങ്ങളും, മമതകളും ആവേശങ്ങളും 
ഏറ്റവുമധികം പദേപദേ സ്പന്ദിക്കുന്ന
കാവ്യസഞ്ചയനമാണ്
സംക്രമ പുരുഷന്റേത്.

കവിതാച്ചുരുക്കം

വൈലോപ്പിള്ളിയെന്ന ഒരു വെറ്റില നൂറുതേച്ചു നീ തന്നാലും. ഈ തിരുവാതിരരാവ് താംബൂല മുറുക്കാനുള്ള കൂട്ട് പ്രിയമാണ്. മഞ്ഞിനാൽ തണുത്തു

ചൂളിയിടുന്നെങ്കിലും തിരുവാതിരയുടെ പ്രേമലോലുപമായ അന്തരീക്ഷത്താൽ സുഖകരമാണ്. വാർദ്ധ ക്യത്തിലെത്തിയെങ്കിലും പ്രിയേ നമുക്കും ചിരിക്കുക. മാവുകൾ’ പൂക്കുന്ന ഈ ധനുമാസം നൽകുന്ന മധുരഗന്ധം യൗവ്വനത്തി ന്റേയും കഴിഞ്ഞകാലത്തിന്റേയും ജീവിതമാധുര്യത്തെ ഓർമ്മക ളിൽ കൊണ്ടെത്തിക്കുന്നു. മുപ്പതുവർഷം മുൻപ് പ്രിയേ നീ ഈ പൊൻതിരുവാതിരയെപ്പോൽ സുന്ദരമന്ദസ്മിതയായിരുന്നു.

ഇതു പോലൊരു രാവിൽ അന്നു നാം രാത്രിയിലാരും കാണാതെ ഊഞ്ഞാലിലാടി നൂറുവെറ്റിലതിന്നു ചുവന്ന ചുണ്ടുപോലുള്ള പ്രഭാതം വരെ. ആ വയസ്സൻ മാവിനെക്കുറിച്ചുള്ള ഓർമ്മയിലിന്നെന്റെ മനസ്സിലുണർന്നു. ഉണ്ണിക്കു കളിക്കാനൊരൂഞ്ഞാൽ അതിൽ കെട്ടിയിരിക്കുന്നു. ആ ഉണ്ണിയിന്ന് നേരത്തെയുറങ്ങിയെ ങ്കിൽ ഉറങ്ങട്ടെ.

ചിന്തകളില്ലാതെ ചിരിച്ചു രസിക്കുന്ന ബാല്യകാ ലത്തവർ സുഖമായുറങ്ങട്ടെ. രസനയുടെ ഇഷ്ടങ്ങളിൽ നിന്നും ജീവിതത്തിന്റെ തരളതയിലേക്കും പ്രണയത്തിലേക്കുമെത്തുന്ന തിന് കുറച്ചുകാലം വേണം. മാങ്ങയോടുള്ള കൊതിയിൽ നിന്നും മാമ്പൂവിന്റെ

മദഗന്ധത്തിലെത്താൻ കുറച്ചുനാളുകൾ വേണം. ഈ നിലാവിന്റെ വശ്യശക്തിയാലാകാം എന്റെ ഉള്ളിലൊരാൾ ഉണരുന്നു. യൗവ്വനകാലത്തിന്റെ തീഷ്ണതയിൽ ഈ ഊഞ്ഞാലിൽ നീ വന്നിരിക്കുക. ഈ പതുക്കെ ഇളം കാറ്റേറ്റെന്നപോൽ നിന്നെ ഞാനാട്ടാം. ഇതു പറയവെ നീയെന്തിനാണ് ചിരിക്കുന്നത്. നിന്റെ തായി നീ യൗവ്വനത്തിൽ കാത്തുസൂക്ഷിച്ച ആ മനോഹരസ്മിതം – ഇപ്പോഴും നിന്നിലുണ്ട് പ്രിയേ.

ഈ ഊഞ്ഞാൽ പടിയിന്മേൽ ചെറുവെള്ളിത്താലി പോലെ ചേർന്നി രിക്കുക. മെല്ലിച്ച എന്റെ കൈകൾക്ക്, ഇഷ്ടസന്താനമായി മാറി നിന്റെ തടിച്ച് ഉദരം. നമ്മുടെ മകൾ നല്ല കുടുംബിനിയായി നഗ ര ത്തിൽ കഴിയുന്നു. എങ്കിലും സ്വപ്നം കാണാം. ഈ നാട്ടിൻപുറം ഇവിടെ തിരുവാതിരയാടാൻ അമ്പിളി (ചന്ദ്രൻ) ഈ നാട്ടിൻപുറത്ത് ആയിരം കൽമണ്ഡപത്തിൽ തെളിയിക്കുന്നു.

വലിയ ദുഃഖത്തിലും ജീവിതോല്ലാസത്തിന്റെ വേരുറപ്പ് വേറെവിടെക്കാണാനാകും? പാഴ്ചത്തിന്റെ തണുപ്പിനാൽ ചുളിഞ്ഞുപോകുമെങ്കിലും വിശപ്പിനാൽ വിറയ്ക്കുകിലും അയൽപക്കത്തെ പാവം സ്ത്രീകളുടെ തിരുവാതിരപ്പാട്ട് നീ കേൾക്കുന്നില്ല.

മുകളിലൂടെ പാറിപ്പോ കുന്ന യുദ്ധവിമാനം വേട്ടപ്പക്ഷിയെപ്പോലെ പറന്നുപോകുന്നു. ഒരു ദുഃസ്വപ്നം പോലെ, പാഞ്ഞു മാഞ്ഞു പോകുമീ കാലുഷ്യം. എന്നാൽ നാമാസ്വദിക്കുന്ന തിരുവാതിരയും, തിരുവാതിര നക്ഷത്രവും മിന്നും ആകാശത്ത് തീക്കട്ടപോൽ മിന്നിത്തെളിയുന്നു.

തിരുവാതിരയിൽ മാവുകൾ പൂക്കും, രാഗോന്മീലമായി നമ്മളെ പ്പോലെ ആം ആകാശത്ത് ചന്ദ്രൻ നിറഞ്ഞു നിൽക്കും. മനുഷ്യർ പരസ്പരം സ്നേഹിക്കും ഈ ഭൂമിയിൽ അധികാരത്തോടെ വസിക്കും. ജീവിതക്കുരുക്കെന്നെ കയറിനെ ഊഞ്ഞാലാക്കി മാറാൻ കഴിയുന്നതല്ലേ ജയം. ഈ തിരുവാതിര രാവിൽ മനസ്സിനെ നൃത്തലോലമാക്കുന്ന ആ ഗാനം ‘കല്ല്യാണി കളവാണി ഗാനം പ്രിയേ നീയാലപിക്കുക.

എന്റെ മനസ്സിനെ പുളകിതമാക്കിയ ആ ഗാനം സ്വർണ്ണക്കമ്പികൾ പാകിയ നിന്റെ മധുരനാദമുതിർക്കുന്ന കണ്ഠനാളത്തിൽ നിന്നുമൊഴുകവേ, ആലോലം നീളുന്ന ആ പാട്ടിന്റെ ഈരടികൾ ഊഞ്ഞാൽ വള്ളിയിലെന്റെ മനതാരിളകിയാടവേ, വെള്ളിക്കമ്പി കൾ നരപാടിയ നീയല്ല എന്റെ മുന്നിൽ; കണ്വമാമുനിയുടെ പ്രിയ മകൾ

ശകുന്തളയാണ്. ഇത് പൂനിലാവുനിറഞ്ഞ മുറ്റമല്ല ഇത്; ഹിമാചലത്തിൻ താഴ്വാരത്തിലെ മനോഹരമായ മാലിനി നദീതീ രമാണിത്. ചന്ദ്രതാരകനിബന്ധമായ ആകാശമല്ല നീ ഓമനിച്ച വന ജ്യോത്സനയാണ് മുകളിൽ പൂത്തുനിറഞ്ഞുനിൽക്കുന്നത്. നിന്റെ ഇളമാൻ നിറയെ പുള്ളികളുള്ള ദീർഘാപാംഗൻ മാഞ്ചുവട്ടിൽ വിശ്രമിക്കുന്നു.

ജീവിതത്തെ സ്നേഹിക്കുവാൻ പഠിച്ചൊരു മനസ്സിനാൽ സന്തോ ഷത്തോടെ നീ പാടുക. വെള്ള തുണിത്തുമ്പിൽ പൊതിഞ്ഞു സൂക്ഷിക്കുന്ന ദേവവധുവായ തിരുവാതിരയാൽ വേഗമേറവെ, നാളെ നാം പലവിധ പണികളെടുത്ത് പകൽ വേളയിൽ ക്ഷീണി തയാകുമ്പോൾ ഈ രാത്രിയെക്കുറിച്ചോർത്തു ലജ്ജിക്കുമോ? എന്തിന് ? ജീവിതത്തിൽ സുഭഗവും സാരവുമായ ചില നല്ല സന്ദർങ്ങൾ – നല്ല നിമിഷങ്ങൾ മാത്രമുണ്ടാകാം. അതിൽ ചിലത് ഇപ്പോഴാടുന്നൊരീ ഊഞ്ഞാലിലാടിത്തീർക്കാം. നീയൊരു പാട്ടും കൂടി പാടി നിർത്തുക. നമുക്കു പോകാം.

ആസ്വാദനം

യാഥാർത്ഥ്യങ്ങളിൽ നിന്ന് സ്വപ്നത്തിലേക്കുള്ള ഒരു ഊഞ്ഞാലാട്ട മാണീ കവിത. ‘ഊഞ്ഞാൽ’ കവിതയിലേക്ക്പ്ര വേശിക്കുമ്പോൾ ആസ്വാദക

ഹൃദയങ്ങളിൽ ആദ്യം ഉയരുന്ന ഒരു സന്ദേഹം അത ന്നെയാണ്. ഇതൊരു സ്വപ്നമാണോ? ‘വൈലോപ്പിള്ളി കവിതക ളിലെ നിരന്തര സാന്നിധ്യമാകുന്ന ദാമ്പത്യപ്പൊരുത്തക്കേടുകളും, പരാ തിയും പരിഭവവും നിറഞ്ഞ കുറ്റപ്പെടുത്തലുകളും ഒക്കെ മാറ്റിവെച്ച് സമാധാനപൂർണ്ണവുമായ ദാമ്പത്യത്തിലെ വാർധക്യം, ഈ കവിത യിൽ നിറയുകയാണ്.

തിരുവാതിര നിലാവുപോലെ ശുഭവും, സുന്ദ രവുമാണീ കവിത. കവിത ആരംഭിക്കുന്നതുതന്നെ തികച്ചും പോസിറ്റീവായ വിചാ രധാരയോടുകൂടിയാണ്. ഒരു വെറ്റില നൂറു തേച്ചു നീ തന്നാ ലും, ഈ തിരുവാതിരരാവുപോലെ മഞ്ഞിനാൽ ചുറ്റുമ്പോഴും, മധുരം ചിരിക്കുന്നു നമ്മുടെ ജീവിതം. വാർധക്യം പലതു കൊണ്ടും ഈ കാലഘട്ടത്തിൽ മടുപ്പിന്റെ അവശതയുടെ, അവ ഗണനയുടെ ഒക്കെ ഇരുണ്ട ലോകമായി മാറുന്നു.

അങ്ങനെ യൊരു അവസ്ഥയിലാണ് മഞ്ഞുകൊണ്ടു ചുളുമ്പോഴും മധുരം ചിരിക്കുന്ന കവിയേയും, ഭാര്യയേയും നാം കവിതയിൽ കണ്ട ത്തുന്നത്. ചില്ലറ വേദനകളും, ചെറിയ ബുദ്ധിമുട്ടുകളൊന്നും തന്നെ അവരുടെ ദാമ്പത്യജീവിതത്തിന്റെ ഈ അവസാനരംഗ ത്തിന് മങ്ങലേൽപ്പിക്കുന്നില്ല. അതുകൊണ്ടുതന്നെ യാണ് യാഥാർത്ഥ്യത്തിനു

മുകളിൽ കൂടിയുള്ള സ്വപ്നങ്ങളുടെ ഊഞ്ഞാലാട്ടമായി ഈ കവിത മാറുന്നത്. ‘നര’ പലപ്പോഴും അനുഭവങ്ങളുടെ പാഠങ്ങൾ തന്നെയാണ്. ജീവിതത്തിന്റെ പല രംഗങ്ങളിലും പ്രകടിപ്പിച്ച പക്വതയില്ലായ്മ കൾക്കുള്ള ഒരു നല്ല മറുപടി. വാർധക്യത്തിൽ, ‘നര’ വീണ ജീവി തത്തിലേക്ക് തിരുവാതിരരാവ് വിരുന്നെത്തുമ്പോൾ, മുമ്പ് ജീവി തത്തിൽ എടുത്തു ചാട്ടങ്ങൾക്കുള്ള നല്ല മറുപ എന്ന പ്രതീകം മാറുന്നു.

ഒത്തുതീർപ്പുകളുടേയും, പര സ്പരം തിരിച്ചറിഞ്ഞ കുറവുകളുടേയും, ഗുണങ്ങളുടേയും നല്ലൊരു തിരിഞ്ഞുനോട്ടം കൂടി വാർധക്യം പകർന്നു തരുന്നു. സ്വാഭാവികമായും ജീവിതത്തിലെ ഒരു രണ്ടാം മധുമാസക്കാല മായി അതുമാറുന്നു. എൻ.എൻ.കക്കാടിന്റെ ‘സഫലമീയാത്ര’ എന്ന കവിത ഈ അവസരത്തിൽ കടന്നുവരികയാണ്.

ആ കവിതയുടെ അന്തരീക്ഷം തികച്ചും വ്യത്യസ്തമാണ്. ജീവിതത്തിലെ ഏറ്റവും വേദന നിറഞ്ഞ കാലഘട്ടമാണ് ആ കവിതയിലെ അന്തരീക്ഷം. അർബുദം ബാധിച്ച തൊണ്ടയുമായി, കവി അവിടെ വേദന തിങ്ങുന്ന ഓരോർമ്മയാ വുകയാണ്. എങ്കിലും അരികിൽ തന്റെ പ്രിയതമ

സ്നേഹ ത്തോടെ ചേർന്നുനിൽക്കുമ്പോൾ; ജീവിതം സഫലമാകുന്നു എന്നു ആ കവിതയിൽ എൻ.എൻ.കക്കാട്പ റഞ്ഞുവെക്കുന്നു. പരസ്പരം ഊന്നുവടികളാകുന്ന; വേദനയുടെ അവസ്ഥയിലും – സ്നേഹം മരുന്നായിത്തീരുന്ന ഒരന്തരീക്ഷം ‘സഫലമീയാത് എന്ന കവിതയിൽ നിറഞ്ഞുനിൽക്കുന്നുണ്ട്. ‘ഊഞ്ഞാലിൽ സംത്യ പ്തിയുടെ വാർധക്യമാണ്.

എങ്കിലും പരസ്പരമുള്ള ദാമ്പത്യ ത്തി എല്ലാമെല്ലാമായ ആ പങ്കുവെയ്ക്കലിൽ ഇരുകവിതകളും സാമ്യം പുലർത്തുന്നു. ‘സഫലമീയാത്ര യിലും ഈ കവിതയിലെ ന്നപോലെ ‘ആതിരനിലാവ്’ ഒരു കഥാപാത്രമായി മാറുന്നുണ്ട്. ദാമ്പത്യത്തിന്റെ ആരംഭത്തിൽ, മധുവിധുവിന്റെ ലഹരിയിൽ ഇതേ പോലെ ആതിരനിലാവിന്റെ ലഹരിയിൽ അവർ സ്വയം അലിഞ്ഞിട്ടുണ്ട്.

പുലരിയെത്തുവോളം, ഊഞ്ഞാലിൽ സ്വയം മറന്നിട്ടുണ്ട്. ഒരാവർത്തനം കവി ആവശ്യപ്പെടുന്നു. യൗവ്വനം അസ്തമിച്ചിട്ടു ണ്ടാകാം. ജീവിതചക്രത്തിന്റെ കാലചകം) തിരിച്ചിലിൽ എല്ലാം മാറിയിട്ടുണ്ടാകാം. എങ്കിലും പഴയ ഓർമ്മകളെ ഒന്നുകൂടി പൊടി തുടച്ച്

മിനുക്കിയെടുക്കാം. പഴയകാലത്തിന്റെ ഓർമ്മകളുമായി, പഴയ പുഞ്ചിരി മാത്രം കവി തന്റെ പ്രാണപ്രേയസിയുടെ മുഖത്തുനിന്ന് കണ്ടെടുക്കുന്നു. ആ മന്ദസ്മിതത്തിൽ, ആ ദാമ്പത്യ ത്തിന്റെ സംതൃപ്തി മുഴുവൻ നിറഞ്ഞു നിൽക്കുന്നുണ്ട്. സുഖവും സംതൃപ്തിയും നിറഞ്ഞ നാട്ടിൻപുറത്തിന്റെ വിശു ദ്ധിയെ വാഴ്ത്താൻ കവി മറക്കുന്നില്ല.

നഗരത്തിന്റെ വമ്പു കൾക്കും അപ്പുറം, നാട്ടിൻപുറത്തിന്റെ നന്മയെ പ്രതിഷ്ഠിക്കാൻ കവി പ്രത്യേകം ശ്രദ്ധിക്കുന്നുണ്ട്. സ്നേഹത്തിന്റേയും, ഐക്യത്തിന്റെയും ആ മണ്ണിലാണ് ബന്ധങ്ങളുടെ വേരുകൾ കൂടുതൽ ആഴത്തിൽ ഉറയ്ക്കുന്നത്. ഇതൊക്കെയാണെങ്കിലും ചില യാഥാർത്ഥ്യങ്ങളിലേക്ക്, നയിക്കുന്നുണ്ട്.

കവി നമ്മെ കാൽപ്പനികതയുടെ നിറവിലും, യാഥാർത്ഥ്യത്തിന്റെ രജതരേഖകൾ കവി കാണാതെ പോകുന്നില്ല. അല്ലെങ്കിലും “തുടുവെള്ളാമ്പൽ പൊയ്കയല്ല, ജീവിതത്തിന്റെ കടലേ കവിതയ്ക്ക് ഞങ്ങൾക്കു മഷിപ്പാത്രം” – എന്ന് പാടിയ കവിയ്ക്ക് അങ്ങനെയൊന്നും കണ്ണടയ്ക്കാൻ കഴിയില്ല. നാട്ടിൻപുറത്തിന്റെ

നന്മയും വിശുദ്ധിയും പാടുന്നതോടൊപ്പം വൈലോപ്പിള്ളി അവിടത്തെ ‘പഞ്ഞ ത്തെക്കുറിച്ചും (ഇല്ലായ്മ) പറ യുന്നു. ഇല്ലായ്മകളുടെ വറുതിയിലും, കണ്ണീരിന്റെ പാട്ടിനാൽ തിരു വാതിരയെ വരവേൽക്കുന്ന അയൽസ്ത്രീകളുടെ നൊമ്പരം കവി കാണാതെ പോകുന്നില്ല. അങ്ങകലെ നടക്കുന്ന യുദ്ധത്തിന്റെ കെടുതി അവരെയും

ജീവിതത്തിന്റെ രണ്ടറ്റം കൂട്ടിമുട്ടി പാടുപെടുമ്പോഴും, തിരുവാതിരയുടെ നിറവിനു വേണ്ടി പാടുകയാണവർ. ‘തിരുവാതിര തീക്കട്ട പോലെ – എന്ന പഴമൊഴി അവരുടെ കാര്യത്തിൽ പൂർണ്ണമായും ശരിയാവുകയാണ്. തന്റെ ജീവിത സൗഭാഗ്യങ്ങളുടെ സമൃദ്ധിയിലും, കവി തൊട്ടടു ത്തുനിന്നുയരുന്ന വേദനയുടെ കനലുകൾ കാണാതെ പോകുന്നില്ല. ഇവിടെയാണ് വൈലോപ്പിള്ളിയിലെ ശുഭാപ്തി വിശ്വാസിയെ നാം അടുത്തറിയുന്നത്.

എല്ലാം മാറ്റങ്ങൾക്കു വിധേയമാണ്; പ്രകൃതി പോലും. പരസ്പരം കലഹിക്കുന്ന, യുദ്ധം ചെയ്യുന്ന ജനതതി കൾ പരസ്പരം സ്നേഹിക്കും. യുദ്ധം തോൽക്കുകയും മനുഷ്യൻ ജയിക്കുകയും ചെയ്യും. അങ്ങനെ കൊലക്കുരുക്കുകൾ പോലും രൂപം മാറി വിനോദത്തിന്റെ

ഊഞ്ഞാലുകളാകും…. ജീവിതത്തെ സ്നേഹിക്കുവാൻ വേണ്ടി പാടാൻ കവി ഭാര്യയോട് ആവശ്യപ്പെടുന്നു. മനസ്സിനെ നൃത്തം ചെയ്യിക്കാൻ പോലും ശക്തി യുള്ള പ്രേയസിയുടെ സ്വർണ്ണക്കമ്പികൾ മീട്ടുന്ന കണ്ഠത്തിൽ നിന്നുള്ള ഗാനം. കവിയുടെ കരൾ ഊഞ്ഞാൽക്കയർപോലെ ആ ഗാനത്തിൽ കമ്പനം കൊള്ളുകയാണ്.

സംഗീതം എല്ലാം മാറ്റിമറിക്കുന്നു. പ്രായവും, പശ്ചാത്തലവും, കാലവും, അന്തരീക്ഷവും സകലതും മാറുന്നു. ജീവിതം പുതുമയുള്ളതാക്കി മാറ്റുന്നു. ജീവിതത്തെ അഗാധമായി സ്നേഹിക്കുവാൻ സംഗീത മായി പ്രാപ്തരാക്കും. അങ്ങനെ ഈ തിരുവാതിയ രാവ് സന്തോഷത്തിന്റെ ഏറ്റവും വലിയ സന്ദർഭമാകട്ടെ.

അവിടെ സംഗീത സാന്ദ്രമാകുന്ന തോടെ പൂനിലാവണി മുറ്റം മാലിനിതീരവും, വെൺനര കലർന്ന പനി, കണ്യമുനിയുടെ ആശ്രമ കന്യകയുമായിത്തീരുന്നു. ഭാവന യുടെ അളവറ്റ പ്രവാഹത്തെ നൊടിയിടകൊണ്ട് സൃഷ്ടിക്കാൻ, സംഗീതത്തിനു സാധിക്കുന്നു. മനുഷ്യായുസ്സിൽ അല്പമായി മാത്രം അനുഭവിക്കാൻ കഴിയുന്ന ചില നിമിഷങ്ങൾ – (മാത്രകൾ) – അതിലൂടെ

കടന്നുപോകുന്നു കവിയും പതിയും. അനവദ്യസുന്ദരമായ അനുഭൂതികളുടെ അളവറ്റ പ്രവാഹമാണീ സന്ദർഭത്തിൽ വൈലോപ്പിള്ളി കവിത. പിന്നീട് ഓർത്തെടുക്കാൻ വേണ്ടിയുള്ള ഓർമ്മകളുടെ ഒരു കുങ്കുമച്ചെപ്പ്. കവിതയുടെ അവസാനത്തിൽ മാസ്മരികമായ സ്നേഹത്തിന്റെ മാന്ത്രികാന്തരീക്ഷം സൃഷ്ടിക്കാൻ വൈലോപ്പിള്ളിയ്ക്ക് സാധിക്കു ന്നുണ്ട്.

നിസ്വാർത്ഥമായ സ്നേഹത്തിന്റെ നിഷ്കാമമായ പങ്കുവെയ്ക്കലിന്റെ ഏറ്റവും ഉദാത്തമായ ജീവിതവേദിയാണ് വാർധക്യത്തിലെ ദാമ്പത്യം. പരസ്പരം താങ്ങാകാൻ കഴിയുന്ന, എല്ലാം അറി യുന്ന അവസ്ഥ. മറ്റാർക്കുമായി മാറ്റിവെയ്ക്കാനില്ലാത്ത വിലപ്പെട്ട നിമിഷങ്ങളിൽ അവർ മാത്രമായിത്തീരുന്ന, ഒരു ഗാനമായി അലി യുന്ന അപൂർവ്വ സന്ദർഭം. അതിന്റെ മനോഹാരിത ‘ഊഞ്ഞാലിൽ എന്ന കവിതയിൽ ഉടനീളം തുളുമ്പി നിൽക്കുന്നുണ്ട്. സ്നേഹത്തിന്റെ ശീതളിമയോടൊപ്പം.

വാത്സല്യത്തിന്റെ ആർദ തയും ഊഞ്ഞാലിനെ വ്യത്യസ്തമാക്കുന്നുണ്ട്. സ്നേഹം കൊണ്ട് മരണത്തെ നാശത്ത് തോൽപ്പിക്കുന്ന മനുഷ്യനെ സൃഷ്ടിക്കാൻ വൈലോപ്പിള്ളി താൽപ്പര്യം

കാണിക്കുന്നുണ്ട്. ഊഞ്ഞാലിന്റെ കയ റുകൊണ്ട് കൊലക്കുടുക്കുണ്ടാക്കാം. അതുപോലെതന്നെ ഉല്ല സിച്ച്, ഇരുന്നാടി രസിക്കാൻ ഊഞ്ഞാലും. ഈ കവിതയിൽ വൃദ്ധൻ രണ്ടാമത്തെ മാർഗ്ഗം സ്വീകരിച്ച് മരണത്തിനു മുകളിൽ മനുഷ്യാഹ്ലാദത്തിന്റെ വിജയം നേടുന്നു. ഒപ്പം വാർധക്യത്തേയും അയാൾ കീഴടക്കുന്നു.

ശുഭാപ്തി വിശ്വാസത്തിന്റെ നന്മയുടെ, സ്നേഹത്തിന്റെ വലി യൊരു വിജയഗാഥ തന്നെയാണ് ‘ഊഞ്ഞാൽ’ എന്ന കവിത. മന സ്സുകളുടെ മനോഹരമായ ചേർച്ചകൊണ്ട് ദാമ്പത്യം സുന്ദരമായ ‘സിംഫണി പോലെ ഹൃദ്യമാകുന്ന അനുഭവവും ഈ കവിത പങ്കുവെയ്ക്കുന്നു. അതുകൊണ്ടുതന്നെ സ്വപ്നം പോലെ സുന്ദ രമാണീ കവിത

വൈലോപ്പിള്ളി ശ്രീധരമേനോൻ (1911 – 85)

ശ്രീ എന്ന തൂലികാനാമത്തിൽ കുറച്ചുകാലം അറിയപ്പെട്ട വൈലോപ്പിള്ളി ശ്രീധരമേനോൻ മലയാള കവിതയിലെ യുഗപരിവർത്തനത്തിനു ഹരിശ്രീ കുറിച്ച് നായകനാണ്. റൊമാന്റിസ് ത്തിന്റെ അവസാന യാമത്തിൽ പിറന്നദ്ദേഹം അതിന്റെ മാസ്മരി കതയെ കൈവിടാതെതന്നെ യാഥാർത്ഥ്യത്തിന്റെ സ്ഥിതി വ്യവസ്ഥയിലേക്ക് പടർന്നുകയറിയത് മന്ദമായി സംഭവിച്ചുപോയ

അവ സ്ഥയാണ്. ഇടപ്പള്ളി കവികളുടെ കാല്പനികതയിൽ വീഴാതെ സമചിത്തത യോടെ, ആകാശങ്ങളോ അട്ടഹാസങ്ങളോ ഇല്ലാതെ, യുക്തി യുക്തമായ ചിന്തയിലൂടെ തന്റെ ആശയങ്ങളെ കവിതയിലേക്ക് കൊണ്ടെത്തിച്ചത് അദ്ദേഹമാണ്.

എന്നാൽ അപാരമായ സ്വാധീന വലയം അത് വായനക്കാരുമായി നേടിയിരിക്കും. പ്രവർത്തി ക്കാതെ സ്വപ്നം കാണുന്നവനോടും, പ്രവർത്തിക്കാതെ പ്രസം ഗിക്കുന്ന ബുദ്ധിജീവിയും, ഇച്ഛകൊണ്ടും വാക്കുകൊണ്ടും തൊഴിലാളികളുടെ കൂടെ നിന്നാലും പ്രവർത്തിക്കേണ്ടി വരുമ്പോൾ പക്ഷം മാറും ആ ദുരന്തം കൊണ്ടാണ് തൊഴിലാളി വർഗ്ഗം എന്നും രണ്ടാംതരക്കാരായി നിൽക്കേണ്ടി വരുന്നത്.

കന്നിക്കൊയ്ത്ത്, ശ്രീരേഖ, ഓണപ്പാട്ടുകൾ, വിത്തും കൈക്കോട്ടും കുന്നിമണികൾ കുരുവികൾ കയ്പവല്ലരി തുടങ്ങിയ കവിതകളിലെല്ലാം കൂടി വളർന്നു വന്ന കവിസ്വത്വം ബഹുമുഖങ്ങളെ പ്രകാശിപ്പിക്കുകയും, ജീവിതദർശനത്തിന് വ്യത്യസ്തമായ തലങ്ങൾ കണ്ടെത്തുകയും ചെയ്തു. വാർദ്ധക്യത്തെ തോൽപ്പിച്ച വൃദ്ധനേയും അദ്ദേഹം ചിത്രീകരിച്ചിട്ടുണ്ട്. വാത്സല്യത്തിന്റെ

ആർദ്രതയും സ്നേഹത്തിന്റെ വൈലോപ്പിള്ളിയുടെ കവിതയെ ശീതളിമയും മാധുര്യസംഭാവിത മാക്കുന്നു. ഓരോ കവിതയും ജീവിതാനുഭവങ്ങളുടെ പ്രതികരണമാണ്. ജീവിതത്തെ താത്വികപരമായി ചിത്രീകരിക്കാനുള്ള കഴിവ് കുമാരനാശാൻ കഴിഞ്ഞാൽ വൈലോപ്പിള്ളിയ്ക്കായിരിക്കും.

Conclusion:

In the end, Kalyani comes to realize that she cannot live in the past. She must move on with her life and find a way to be happy without her husband. She decides to focus on her children and to make a new life for herself.

“फीचर लेखन” एक प्रकार का पत्रकारिता है, जो किसी विशेष विषय या व्यक्ति पर गहराई से जानकारी प्रदान करता है। फीचर लेखन में तथ्यों के साथ-साथ भावनाओं और विचारों को भी व्यक्त किया जाता है। फीचर लेखन का उद्देश्य पाठकों को किसी विषय या व्यक्ति के बारे में अधिक जानकारी प्रदान करना और उन्हें सोचने पर मजबूर करना है।

फीचर लेखन Summary in Hindi

फीचर लेखन का परिचय

फीचर लेखन लेखक का नाम :
डॉ. बीना शर्मा। (जन्म 20 अक्तूबर 1959.)

फीचर लेखन प्रमुख कृतियाँ :
‘हिंदी शिक्षण – अंतर्राष्ट्रीय परिप्रेक्ष्य’, ‘भारतीय सांस्कृतिक प्रतीक’ आदि।

फीचर लेखन विशेषता :
डॉ. बीना का लेखन शिक्षा क्षेत्र और भारतीय संस्कृति से प्रेरित है। स्त्री विमर्श और समसामयिक विषयों पर आपका विशेष लेखन। आपका साहित्य भारतीय संस्कारों और जीवन मूल्यों के प्रति आग्रही है।

फीचर लेखन विषय प्रवेश :
आज के दौर में फीचर लेखन पत्रकारिता क्षेत्र का आधार स्तंभ बन गया है। फीचर का मुख्य कार्य पाठक के सम्मुख किसी विषय का सजीव वर्णन करना होता है। प्रस्तुत पाठ में लेखिका फीचर लेखन का स्वरूप, उसकी विशेषताएँ, प्रकार आदि पर प्रकाश डालते हुए इस तथ्य को उद्भासित कर रही है कि फीचर लेखन जहाँ एक ओर समाज के दर्पण के रूप में कार्य कर सकता है, वहीं यह आजीविका का स्रोत भी बन सकता है।

फीचर लेखन पाठ का सार

स्नेहा एक पत्रकार है। आज वह और उसका पूरा परिवार आनंद और गर्व की भावना से भरा है। पत्रकारिता के क्षेत्र में फीचर लेखन के लिए दिए जाने वाले ‘सर्वश्रेष्ठ फीचर लेखन’ के लिए स्नेहा को राष्ट्रीय पुरस्कार से सम्मानित किया गया है। आज उसके परिवार द्वारा एक पार्टी का आयोजन किया गया है। स्नेहा के पति, उसके सास-ससुर, पुत्री प्रिया और पुत्र नैतिक उसे बधाई दे रहे हैं। स्नेहा की आँखों में खुशी के आँसू हैं।

स्नेहा अतीत में खो जाती है। बी. ए. कर लेने के बाद पिता द्वारा भविष्य के बारे में पूछने पर वह पत्रकारिता का कोर्स करने है की इच्छा प्रकट करती है, जिसे माता द्वारा भी समर्थन मिलता है। स्नेहा पत्रकारिता का कोर्स ज्वाइन कर लेती है। पत्रकारिता की कक्षा का प्रथम दिवस – पहले लेक्चर में प्रोफेसर ने पत्रकारिता पाठ्यक्रम का पहला पेपर पढ़ाना शुरु किया। विषय था – फीचर लेखन। उन्होंने फीचर लेखन की विभिन्न परिभाषाओं को समझाते हुए कहा – फीचर लेखन के क्षेत्र में चर्चित जेम्स डेविस कहते हैं – ‘फीचर समाचारों को नया आयाम देता है, उनका परीक्षण करता है तथा उन पर नया प्रकाश डालता है।’

स्नेहा की फीचर लेखन में विशेष रुचि थी। उसके द्वारा प्रसिद्ध फीचर लेखक पी. डी. टंडन का उल्लेख करने पर प्रोफेसर ने बताया कि पी. डी. टंडन के अनुसार ‘फीचर किसी गद्य गीत की तरह होता है, जो बहुत लंबा, नीरस और गंभीर नहीं होना चाहिए। इससे पाठक बोर हो जाते हैं और ऐसे फीचर कोई पढ़ना नहीं चाहता। फीचर किसी विषय का मनोरंजक शैली में विस्तृत विवेचन है।’

इन परिभाषाओं के द्वारा स्नेहा अच्छी तरह समझ गई कि फीचर समाचारपत्र का प्राण तत्त्व होता है। पाठक की प्यास बुझाने, घटना की मनोरंजनात्मक अभिव्यक्ति की कला का नाम फीचर है। पत्रकारिता कोर्स के बीतते दिन-महीने, फीचर लेखन के संबंध में सुने हुए लेक्चर्स, प्रोफेसरों के साथ की गई चर्चाएँ, अध्ययन, परीक्षा, फीचर लेखन का प्रारंभ फीचर लेखन और आज का दिन। फीचर लेखन की सिद्धहस्त लेखिका बनना ही स्नेहा का एकमात्र सपना था।

स्नेहा को याद आ रहा है वह दिन जब उसे पत्रकारिता कोर्स में फीचर लेखन पर व्याख्यान देने के लिए बुलाया गया था। आज उसे अपना परिश्रम सार्थक होता नजर आ रहा था। रोचक प्रसंगों के साथ स्नेहा फीचर लेखन की विशेषताएँ बताने लगी – अच्छा फीचर नवीनतम जानकारी से परिपूर्ण होता है।

किसी घटना की सत्यता, तथ्यता फीचर का मुख्य तत्त्व है। फीचर लेखन में राष्ट्रीय स्तर के तथा अन्य महत्त्वपूर्ण विषयों का समावेश होना चाहिए क्योंकि समाचारपत्र दूर-दूर तक जाते हैं। साथ ही फीचर का विषय समसामयिक होना चाहिए।

फीचर लेखन में भावप्रधानता होनी चाहिए, क्योंकि नीरस फीचर कोई भी नहीं पढ़ना चाहता। फीचर से संबंधित तथ्यों का आधार दिया जाना चाहिए। विश्वसनीयता के लिए फीचर में तार्किकता आवश्यक है। तार्किकता के बिना फीचर अविश्वसनीय बन जाता है। फीचर में विषय की नवीनता होना आवश्यक है क्योंकि उसके अभाव में फीचर अपठनीय हो जाता है। फीचर में किसी व्यक्ति अथवा घटना विशेष का उदाहरण दिया गया हो तो उसकी संक्षिप्त जानकारी भी देनी चाहिए।

फीचर लेखन करते समय लेखक को पाठक की मानसिक योग्यता और शैक्षिक पृष्ठभूमि को ध्यान में रखना चाहिए। प्रसिद्ध व्यक्तियों के कथनों, उद्धरणों, लोकोक्तियों और मुहावरों का प्रयोग फीचर में चार चाँद लगा देता है। फीचर लेखक को निष्पक्ष रूप से अपना मत व्यक्त करना चाहिए तभी पाठक उसके विचारों से सहमत हो सकेगा। फीचर लेखन में शब्द चयन अत्यंत महत्त्वपूर्ण है। लेखन की भाषा सहज, संप्रेषणीयता से परिपूर्ण होनी चाहिए। फीचर के विषयानुकूल चित्रों, कार्टूनों अथवा फोटो का उपयोग किया जाए तो फीचर अधिक प्रभावशाली बन जाता है।

एक विद्यार्थी के पूछने पर स्नेहा बताती है कि फीचर किसी विशेष घटना, व्यक्ति, जीव-जंतु, तीज-त्योहार, दिन, स्थान, प्रकृतिपरिवेश से संबंधित व्यक्तिगत अनुभूतियों पर आधारित आलेख होता है। इस आलेख को कल्पनाशीलता, सृजनात्मक कौशल के साथ मनोरंजक और आकर्षक शैली में प्रस्तुत किया जाता है। फीचर अनेक प्रकार के हो सकते हैं।

फीचर लेखन मुख्य रूप से –

1. व्यक्तिपरक फीचर
2. सूचनात्मक फीचर
3. विवरणात्मक फीचर
4. विश्लेषणात्मक फीचर
5. साक्षात्कार
6. विज्ञापन फीचर

स्नेहा ने आगे फीचर लेखन करते समय बरती जाने वाली सावधानियों के बारे में बताया :

• फीचर लेखन में आरोप-प्रत्यारोप करने से बचना चाहिए।
• फीचर लेखन में क्लिष्ट और आलंकारिक भाषा का प्रयोग नहीं करना चाहिए।
• फीचर लेखन में झूठे तथ्यात्मक आँकड़े, प्रसंग अथवा घटनाओं का उल्लेख करना उचित नहीं है।
• फीचर अति नाटकीयता से परिपूर्ण नहीं होना चाहिए।
• फीचर लेखन में लेखक को अति कल्पनाओं और हवाई बातं के प्रयोग से बचना चाहिए।

इन सभी सावधानियों को ध्यान रखेंगे तो फीचर लेखन अधिकाधिक विश्वसनीय और प्रभावी बन सकता है।

फीचर लेखन की प्रक्रिया पर प्रकाश डालते हुए स्नेहा ने बताया कि फीचर लेखन के मुख्य तीन अंग हैं :

1. विषय का चयन : फीचर लेखन में विषय का चयन करते समय इस बात का ध्यान रखना चाहिए कि विषय रोचक, ज्ञानवर्धक और उत्प्रेरित करने वाला हो। अतः फीचर का विषय समयानुकूल और समसामयिक होना चाहिए। विषय जिज्ञासा उत्पन्न करने वाला हो।
2. सामग्री का संकलन : फीचर लेखन में विषय संबंधी सामग्री का संकलन करना महत्त्वपूर्ण अंग है। उचित जानकारी और अनुभव के अभाव में लिखा गया फीचर नीरस सिद्ध हो सकता है। विषय से संबंधित उपलब्ध पुस्तकों, पत्र-पत्रिकाओं से सामग्री जुटाने के अलावा बहुत-सी सामग्री लोगों से मिलकर, कई स्थानों पर जाकर जुटानी पड़ती है।
3. फीचर योजना : फीचर लिखने से पहले फीचर का एक योजनाबद्ध ढाँचा बनाना चाहिए।

एक अन्य विद्यार्थी की जिज्ञासा शांत करते हुए स्नेहा ने बताया – निम्न चार सोपानों अथवा चरणों के आधार पर फीचर लिखा जाता है :

• प्रस्तावना : प्रस्तावना में फीचर के विषय का संक्षिप्त परिचय होता है। यह परिचय आकर्षक और विषयानुकूल होना चाहिए। इससे पाठकों के मन में फीचर पढ़ने की जिज्ञासा जाग्रत होती है और पाठक अंत तक फीचर से जुड़ा रहता है।
• विवरण अथवा मुख्य कलेवर : फीचर में विवरण का महत्त्वपूर्ण स्थान है। फीचर में लेखक स्वयं के अनुभव, लोगों से प्राप्त जानकारी और विषय की क्रमबद्धता, रोचकता के साथसाथ संतुलित तथा आकर्षक शब्दों में पिरोकर उसे पाठकों के सम्मुख रखता है जिससे फीचर पढ़ने वाले को ज्ञान और अनुभव से संपन्न कर दे।
• उपसंहार : यह अनुच्छेद संपूर्ण फीचर का सार अथवा निचोड़ होता है। इसमें फीचर लेखक फीचर का निष्कर्ष भी प्रस्तुत कर सकता है अथवा कुछ अनुत्तरित प्रश्न पाठकों के ऊपर भी छोड़ सकता है। उपसंहार ऐसा होना चाहिए जिससे पाठक को विषय से संबंधित ज्ञान भी मिल जाए और उसकी जिज्ञासा भी बनी रहे।
• शीर्षक : विषय का औचित्यपूर्ण शीर्षक फीचर की आत्मा है। शीर्षक संक्षिप्त, रोचक और जिज्ञासावर्धक होना चाहिए। नवीनता, आकर्षकता और ज्ञानवृद्धि उत्तम शीर्षक के गुण हैं।

Conclusion

फीचर लेखन एक चुनौतीपूर्ण कार्य है, लेकिन यह एक ऐसा कार्य भी है, जो पाठकों को किसी विषय या व्यक्ति के बारे में अधिक जानकारी प्रदान कर सकता है और उन्हें सोचने पर मजबूर कर सकता है। फीचर लेखन में तथ्यों के साथ-साथ भावनाओं और विचारों को भी व्यक्त किया जाता है, जिससे पाठकों को विषय या व्यक्ति के बारे में अधिक गहराई से समझने में मदद मिलती है।

“Prerana” is a Sanskrit word that can be translated to “inspiration” or “motivation” in English. It is often used to describe the source of inspiration or the act of motivating oneself or others. “Prerana” refers to the concept of inspiration or motivation in various contexts, including personal development, education, and creativity. Read More Class 11 Hindi Summaries.

प्रेरणा Summary In Hindi

प्रेरणा कहानी का सारांश

‘प्रेरणा’ कहानी मुंशी प्रेमचंद द्वारा लिखित है। इस कहानी में मानवीय स्वभाव की विचित्रता और अनिश्चिता का वर्णन किया गया है। मनुष्य पर जब कोई दायित्व आ जाता है। तब उसके अन्दर से एक ऐसी प्रेरणा प्रस्फुटित होती है जो उसके जीवन की दिशा बदल देती है।

कथावाचक एक स्कूल में अध्यापक थे। उस स्कूल में सूर्यप्रकाश नाम का एक लड़का बड़ा उदंड था। उसने खुदाई फ़ौजदारों की एक फ़ौज बना ली थी और उसके आतंक से वे सारी पाठशाला पर शासन किया करता था। मुख्याध्यापक से लेकर स्कूल के अर्दली तथा चपड़ासी तक उससे थर-थर काँपते थे। एक दिन तो उसने कमाल ही कर दिया। स्कूल में इंस्पैक्टर साहब आने वाले थे। मुख्याध्यापक ने सब लड़कों को आधा घण्टा पहले आने का आदेश दिया। किन्तु ग्यारह बजे तक कोई भी छात्र स्कूल नहीं आया। सूर्यप्रकाश ने उन सबको रोक रखा था, पर पूछने पर किसी ने भी उसका नाम नहीं लिया। परीक्षा में वह कथावाचक की असाधारण देखभाल के कारण अच्छे अंक प्राप्त कर सका। उसकी शरारतें देखकर लेखक को लगा कि एक दिन वह जेल जाएगा या पागलखाने में।

लेखक का उस स्कूल से तबादला हो गया। फिर वह इंग्लैण्ड पढ़ने के लिए चला गया। तीन साल बाद वहाँ से लौटा तो एक कॉलेज का प्रिंसीपल बना दिया गया। उसका शिक्षा प्रणाली को लेकर मंत्री महोदय से झगड़ा हो गया। परिणामस्वरूप उन्होंने उसे पदच्युत कर दिया। तब लेखक ने किसी गाँव में आकर एक छोटी-सी पाठशाला खोली। एक दिन वह अपनी कक्षा को पढ़ा रहा था कि पाठशाला के पास जिले के डिप्टी कमिश्नर की कार आकर रुकी। कथावाचक ने झेंपते हुए उनसे हाथ मिलाने के लिए हाथ आगे बढ़ाया तो डिप्टी कमिश्नर ने उसके पैरों की ओर झुककर अपना सिर उन पर रख दिया। डिप्टी कमिश्नर ने बताया कि उसका नाम सूर्यप्रकाश है। उसने बताया कि आज वह जो कुछ है उन्हीं के आशीर्वाद का परिणाम है।

सूर्यप्रकाश ने अपनी राम कहानी सुनाते हुए कहा कि किस तरह उसने अपने ऊपर अपने छोटे भाई की ज़िम्मेदारी ली और शरारती लड़के से एक कर्मठ और जिम्मेवार व्यक्ति बन गया। उसने अपने छोटे भाई मोहन के बीमार होने पर बहुत सेवा की, किन्तु उसे बचा न सका। छोटे भाई की पवित्र आत्मा ही उसकी प्रेरणा बन गई और वह कठिन से कठिन परीक्षाओं में भी सफल होता गया। उस दिन से लेखक कई बार सूर्यप्रकाश से मिले। वह अब भी मोहन को अपना इष्टदेव समझता है। मानव प्रकृति का यह एक ऐसा रहस्य है जिसे लेखक आज तक नहीं समझ पाया है।

Read More Summaries:

• उसकी माँ Summary In Hindi
• सेब और देव Summary In Hindi
• मजबूरी Summary In Hindi
• अपना-अपना दुःख Summary In Hindi

“कनुप्रिया” हिन्दी साहित्य के आधुनिक काल की एक प्रसिद्ध कृति है। यह एक प्रेम कथा है, जिसमें राधा और कृष्ण के प्रेम को एक नये दृष्टिकोण से प्रस्तुत किया गया है। इस कृति में राधा की नायिका के रूप में एक नई पहचान स्थापित की गई है। राधा को एक मात्र प्रेमिका के रूप में नहीं, बल्कि एक स्वतंत्र और आत्मनिर्भर नारी के रूप में चित्रित किया गया है।

पल्लवन Summary in Hindi

पल्लवन लेखक का परिचय

पल्लवन लेखक का नाम :
डॉ. दयानंद तिवारी। (जन्म 1 अक्तूबर 1962.)

पल्लवन प्रमुख कृतियाँ :
‘साहित्य का समाजशास्त्र’, ‘समकालीन हिंदी कहानी – विविध विमर्श’, ‘चित्रा मुद्गल के कथासाहित्य का समाजशास्त्र’, ‘हिंदी व्याकरण’, “हिंदी कहानी के विविध आयाम’ आदि। विशेषता समाजशास्त्री तथा प्रतिबद्ध साहित्यकार। महाविद्यालयीन समस्याओं के प्रति जागरूक। संप्रेषणीय एवं प्रभावोत्पादक भाषा। विधा : एकांकी। यह नाटक का एक प्रकार है।

पल्लवन विषय प्रवेश :
साहित्य शास्त्र में पल्लवन लेखन उत्तम साहित्यकार का लक्षण माना जाता है। पल्लवन अर्थात किसी लोकोक्ति, उद्धरण, सूक्ति आदि का विस्तृत वर्णन। प्रस्तुत पाठ में पल्लवन लेखन के विविध अंगों और नियमों को स्पष्ट करते हुए व्यावहारिक हिंदी के विभिन्न क्षेत्रों में उसकी उपयोगिता पर प्रकाश डाला गया है।

पल्लवन पाठ का सार

बारहवीं कक्षा की फाइनल परीक्षाएँ निकट हैं। हिंदी के अध्यापक विद्यार्थियों को पाठ्यक्रम का पुनरावलोकन करा रहे हैं। एक विद्यार्थिनी के पूछने पर वह पल्लवन के विषय में विस्तार से समझाते हैं।

पल्लवन का अर्थ है फैलाव या विस्तार। जब किसी शब्द, सूक्ति, उद्धरण, लोकोक्ति गद्य, काव्य पंक्ति आदि का अर्थ स्पष्ट करते हुए दृष्टांतों, उदाहरणों द्वारा उसका विस्तार किया जाता है, तो उसे पल्लवन कहा जाता है। विस्तार शब्द के कारण पल्लवन को निबंध नहीं समझा जाना चाहिए।

निबंध और पल्लवन में अंतर होता है। जहाँ निबंध में किसी विचार को विस्तार से लिखने के लिए कल्पना, प्रतिभा और मौलिकता का सहारा लिया जाता है, वहीं पल्लवन में विषय का विस्तार एक निश्चित सीमा के अंतर्गत ही किया जाता है। पल्लवन की कुछ विशेषताएँ और नियम होते हैं।

पल्लवन के लिए भाषा के ज्ञान के साथ-साथ विश्लेषण, संश्लेषण, तार्किक क्षमता, अभिव्यक्तिगत कौशल की आवश्यकता भी होती है। पल्लवन में भाव विस्तार के साथ चिंतन का भी स्थान होता है। प्रथम दृष्टि में किसी सूक्ति आदि का सामान्य अर्थ ही समझ आता है। परंतु जैसे-जैसे उस सूक्ति विशेष को ध्यानपूर्वक और बार-बार पढ़ते हैं, तो उसमें निहित गूढ अर्थ स्पष्ट होने लगता है।

पल्लवन की आवश्यकता पर प्रकाश डालते हुए अध्यापक स्पष्ट करते हैं कि वैज्ञानिक युग में पलने-बढ़ने के कारण आज की पीढ़ी लेखकों, कवियों, विचारकों आदि के मौलिक विचारों को समझने में अक्षम रहती है। ऐसे समय में पल्लवन हमारी सहायता करता है।

पल्लवन व्यक्तित्त्व निर्माण में महत्त्वपूर्ण भूमिका निभाता है। शारीरिक विकास के साथ-साथ मनुष्य का बौद्धिक विकास भी आवश्यक होता है। पल्लवन का महत्त्व केवल शिक्षा तथा साहित्य में ही नहीं है, बल्कि उत्कृष्ट वक्ता, पत्रकार, प्रोफेसर, नेता, वकील आदि को भी इस कला का ज्ञान होना चाहिए।

इतना ही नहीं, कहानी लेखन, संवाद लेखन, विज्ञापन, समाचार, राजनीति के साथ-साथ अन्य अनेक व्यवसायों में भी पल्लवन का प्रयोग होता है।

पल्लवन की विशेषताओं को इस प्रकार लिखा जा सकता है:

• कल्पनाशीलता
• मौलिकता
• सर्जनात्मकता
• प्रवाहमयता
• भाषा-शैली
• शब्द चयन
• सहजता
• स्पष्टता
• क्रमबद्धता।

पल्लवन की दो शैलियाँ प्रचलित हैं –

1. इसमें प्रथम वाक्य से ही लेखक विषय पर आ जाता है। इसमें लंबी-चौड़ी भूमिका बनाने की आवश्यकता नहीं होती। प्रारंभ से ही रोचक, उत्सुकतापूर्ण शृंखला में बँधे वाक्य लिखे जाते हैं।
2. कुछ विद्वान मानते हैं कि प्रारंभ के दो-तीन वाक्यों में भूमिका बनानी चाहिए। फिर दस-बारह वाक्यों में विषय का विस्तार करे तथा अंत में दोतीन वाक्यों में समाप्ति करें।

पल्लवन की प्रक्रिया के निम्नलिखित सोपान हैं :

1. विषय को भली-भाँति पढ़ना, उसके भाव को समझना, उस पर ध्यान केंद्रित करना, अर्थ स्पष्ट होने पर एक बार पुनः विचार करना।
2. विषय की संक्षिप्त रूपरेखा बनाना, उसके पक्ष-विपक्ष में सोचना, फिर विपक्षी तर्कों को काटने के लिए तर्कसंगत विचार एकत्रित करना। उसके बाद असंगत विचारों को हटाकर तर्कसंगत विचारों को संयोजित करना।
3. शब्द सीमा के अनुसार सरल और स्पष्ट भाषा में पल्लवन करना। लिखित रूप को पुनः ध्यानपूर्वक पढ़ना। पल्लवन विस्तार में और सदैव अन्य पुरुष में लिखा जाता है। पल्लवन में लेखक के मनोभावों का ही विस्तार और विश्लेषण किया जाता है।

पल्लवन के बिंदु (पाठ्यपुस्तक पृष्ठ क्र. 84)

• पल्लवन में सूक्ति, उक्ति, पंक्ति या काव्यांश का विस्तार किया जाता है।
• पल्लवन के लिए दिए गए वाक्य सामान्य अर्थ वाले नहीं होते।
• पल्लवन में अन्य उक्ति का विस्तार नहीं जोड़ना चाहिए।
• क्लिष्ट शब्दों का प्रयोग न करें।
• पल्लवन करते समय अर्थों, भावों को एकसूत्र में बाँधना आवश्यक है।
• विस्तार प्रक्रिया अलग-अलग दृष्टिकोण से प्रस्तुत करनी चाहिए।
• पल्लवन में भावों-विचारों को अभिव्यक्त करने का उचित क्रम हो।
• वाक्य छोटे-छोटे हों जो अर्थ स्पष्ट करें।
• भाषा का सरल, स्पष्ट और मौलिक होना अनिवार्य है।
• पल्लवन में आलोचना तथा टीका-टिप्पणी के लिए स्थान नहीं होता।

पल्लवन

(1) नर हो, न निराश करो मन को।

मनुष्य संसार का सबसे अधिक गुणवान तथा बुद्धिशील प्राणी है। वह अपने बुद्धि कौशल तथा कल्पनाशीलता के बल पर एक से एक महान कार्य करता रहा है। शांति, सद्भाव, समानता की स्थापना के लिए मनुष्य सदैव प्रयासरत रहा, क्योंकि मनुष्य विधाता की सर्वोत्कृष्ट और सर्वाधिक गुणसंपन्न कृति है।

अतः उसे अपने जीवन में किसी भी परिस्थिति में निराश नहीं होना चाहिए। जीवन में सुख और दुख, लाभ और हानि, सफलता और असफलता उसी प्रकार हैं, जैसे सिक्के के दो पहलू। संसार में ऐसा कोई भी व्यक्ति नहीं है, जिसने अपने पूरे जीवन में कभी असफलता का मुँह न देखा हो।

हमें असफलताओं से घबराकर, हताश होकर नहीं बैठ जाना चाहिए। अगर मन ही पराजित हो गया तो वह इस धरा को स्वर्ग समान कैसे बना पाएगा। मनुष्य का विवेक, उसका मनोबल ही तो है, जो उसे हर समय कर्मरत रहने की, श्रेष्ठ से श्रेष्ठतर करने की प्रेरणा दिया करता है।

(2) अविवेक आपदाओं का घर है।

विवेक, बुद्धि और ज्ञान मानव की बौद्धिक संपदा है। मनुष्य जब कोई निर्णय लेता है तो उसे ऐसी विवेक शक्ति की आवश्यकता होती है, जो उसे उचित और अनुचित के बीच का भेद बता सके। बिना अच्छी तरह विचारे किए गए कार्य कष्टदायक होते हैं।

किसी भी मनुष्य की सफलता का श्रेय उसके विवेक को ही जाता है। किस समय कौन-सा निर्णय लिया गया, इस पर हमारा भविष्य बहुत कुछ निर्भर करता है। हमें सोच-विचारकर ही कोई कार्य करना चाहिए। बिना विचार किया गया कार्य पश्चाताप का कारण बनता है।

इसलिए हमें जो भी कहना है, उस पर मनन करें, चिंतन करें। जो कुछ भी कहें, उसे सोच-समझकर विवेक की कसौटी पर कसकर ही कहें। अविवेकी मनुष्य मूर्खतापूर्ण कार्य करता है और अपने जीवन को आपत्तियों से भर लेता है। अगर कोई हितैषी उसे आपत्तियों से बचाते हुए उचित मार्ग पर चलने की परामर्श भी देता है, तो वह हितैषी उसे परम शत्रु प्रतीत होता है।

(3) सेवा तीर्थयात्रा से बढ़कर है।

सेवा से बढ़कर कोई दूसरा धर्म नहीं है। इस तथ्य को सभी जानते हैं। लेकिन लोग सेवा को भूलकर तीर्थयात्रा के लिए यह सोचकर निकल पड़ते हैं कि उन्हें मोक्ष मिलेगा। लोग भूल जाते हैं कि सेवा का भाव ही संपूर्ण मानवता को चिरकाल तक सुरक्षित कर सकेगा।

सेवा समाज के प्रति कृतज्ञ लोगों का आभूषण है। मानव सेवा एवं प्राणिमात्र की सेवा संपूर्ण तीर्थयात्राओं का फल देने वाली होती है। ऐसे व्यक्ति हमारे आस-पास ही मिल जाते हैं, जिन्हें सेवा की आवश्यकता होती है। तीर्थयात्रा करने का फल कब मिलेगा, कैसा होगा? कोई नहीं जानता।

परंतु सेवा सदा शुभ फल ही देती है। ‘सेवा करे सो मेवा पाए।’ अतः हमें सेवा धर्म अपनाना चाहिए।

(4) जो तोको काँटा बुवै, ताहि बोइ तू फूल।

संसार का यह चलन है कि आपके शुभचिंतक कम मिलेंगे, अहित करने वाले या बुरा सोचने वाले अधिक। ऐसे लोगों के प्रति क्रोध की भावना होना स्वाभाविक है। साधारण मनुष्य यही करते भी हैं, परंतु अहित करने वाले का हित सोचना, काँटे बिछाने वाले के लिए फूल बिछाना, मारने वाले को क्षमा करना महान मानवीय गुण है। हमारी संस्कृति प्रारंभ से ही अहिंसा प्रधान रही है। सबके प्रति सद्भावना रखना एक प्रकार की साधना है।

प्रकृति भी हमें यही शिक्षा प्रदान करती है। वृक्ष पत्थर मारने वाले को फल देते हैं। सरसों निष्पीड़न करने वालों को तेल देती है। पत्थर पर घिसा जाने के बाद चंदन सुगंध और शीतलता देता है। जब ये पदार्थ निर्जीव होते हुए भी अपकार करने वालों का उपकार करते हैं तो मनुष्य को तो विधाता ने स्वभाव से ही परोपकारी बनाया है।

शत्रु को मित्र बनाने, विरोधियों का हृदय परिवर्तन करके उन्हें अनुकूल बनाने का यही सर्वोत्तम और स्थायी उपचार है कि हम उत्पीड़क को क्षमा करें। जो हमारा बुरा करता है, उसका भला करें। उसके मार्ग के कँटक दूर करके वहाँ फूल बिछा दें। भला करने वाला, फूल बिछाने वाला सदा लाभ में ही रहता है। काँटा बिछाने वाला स्वयं ही उसमें उलझकर घायल हो सकता है। अतः हमें अपकार करने वाले का भला करना चाहिए।

Conclusion

पल्लवन एक महत्वपूर्ण साहित्यिक विधा है, जो हमें मूल भावों को अधिक गहराई से समझने में मदद करती है। पल्लवन के माध्यम से, हम मूल भावों को नए दृष्टिकोण से देख सकते हैं और उनसे नई व्याख्याएं निकाल सकते हैं।

Kavyakalaye kurichu chila nireekshanangal is a Malayalam essay by M. Govindan Nair. It was first published in 1950 in the literary magazine Mathrubhumi. The Summary explores the nature of poetry and its role in society.

In the introduction, Govindan Nair defines poetry as “the expression of human emotions and thoughts in a beautiful and evocative way.” He then goes on to discuss the different forms that poetry can take, including lyric poetry, narrative poetry, and dramatic poetry.

Kavyakalaye Kurichu Chila Nireekshanangal Summary in Malayalam

ജീവിത രേഖ : 1930 ജൂൺ 8- ന് കൊടുങ്ങല്ലൂരിൽ ജനനം. കൊടുങ്ങല്ലൂർ ബോയ്സ് ഹൈസ്കൂളിലും എറണാകുളം മഹാരാജാസിലും എറണാകുളം ലോ കോളേജിലും പഠിച്ചു. നിയമ പഠനം പൂർത്തിയാക്കിയില്ല. മദിരാശി സർവ്വകലാശാലയിൽ നിന്നും മലയാളത്തിൽ എം.എ. പൂർത്തിയാക്കി.

1952- ൽ ‘മദിരാശി ന്യ കോളേജിൽ അധ്യാപകനായി. 1959 – ൽ തിരുവനന്തപുരം യൂണിവേഴ്സിറ്റി കോളേജിൽ അധ്യാപകനായി. 1960- ൽ തലശ്ശേരി ബ്രണ്ണൻ കോളേജിൽ അധ്യാപകനായി. 1985 – ൽ വിരമിച്ചു. പ്രശസ്തനായ നിരൂപകൻ, വാമി, സാംസ്കാരിക പ്രവർത്തകൻ, 2007 ഒക്ടോബർ 27- ന് തൃശ്ശൂർ പ്രസ്സ് ക്ലബിൽ വാർത്താ സമ്മേളനം നടത്തിക്കൊണ്ടിരിക്കേ കുഴഞ്ഞു വീണു മരിച്ചു.

ആസ്വാദനം 

കവിതയെ മനഃശാസ്ത്രപരമായ 
വീക്ഷണകോണിലൂടെ നോക്കിക്കാണുകയും,
അതിസൂക്ഷ്മമായ വിശകലനങ്ങൾക്ക് വിധേയമാ
ക്കുകയും ചെയ്ത നിരൂപകനായിരുന്നു
എം.എൻ.വിജയൻ. ഫോയ്ഡ് മുതൽ ‘യുങ്ങ്’
വരെയുള്ള മനഃശാസ്ത്രകാരന്മാരെ
അതിലേക്കായി അണിനിരത്താനും
എം.എൻ.വിജയന് സാധിച്ചു.

അതുമാത്രമല്ല, ഈ പുതുമ നിറഞ്ഞ നിരൂ രീതിയെ മലയാള സാഹിത്യത്തിനു പരിചയപ്പെടുത്തി, അതിന്റെ മലയാളത്തിന്റെ പ്രശസ്തകാവ്യങ്ങളെ നിരൂപണം ചെയ്യുകയും ചെയ്ത അദ്ദേഹം. നവീനമായ ഇത്തരം സങ്കേതങ്ങളെ ജനകീ യമാക്കുന്നതിലും, വിജയൻ മാഷ് വിജയിച്ചു.

തന്റെ കർമ്മമണ്ഡലത്തിൽ ആഴത്തിലും, പരപ്പിലുമുള്ള അറിവും, സ്വയം നവീകരിക്കലും, എം.എൻ. വിജയന്റെ എറ്റവും വലിയ സവിശേഷതകളിലൊന്നായിരുന്നു. തന്റെ ആശയഗതി കളെ മുറുകെ പിടിക്കുകയും, അതിന്റെ പൂർത്തീകരണത്തിനായ് ഒത്തുതീർപ്പുകൾക്ക് വഴങ്ങാത്ത സ്ഥിരത പുലർത്തുകയും ചെയ്തു അദ്ദേഹം. ആശയഗതികളിലെ ഈ കാർക്കശ്യം അദ്ദേ ഹത്തിനു അനേകം ശത്രുക്കളെ സമ്പാദിച്ചു കൊടുത്തു. എന്നിട്ടും ഒടുവിലത്തെ ശ്വാസംവരെ

തന്റെ സിദ്ധാന്തങ്ങളെ വിശ ദീകരിച്ചും, വിശകലനം ചെയ്തുമാണ് അദ്ദേഹത്തിന്റെ ജീവിത ചക്രം അവസാനിച്ചത്. അഭിനയവേദിയിൽ വെച്ച് ജീവൻ വെടിയുക എന്നത് ഒരു നടൻ മഹാഭാഗ്യമായി കരുതുന്നതുപോലെ, പ്രസംഗവേദിയിൽ വെച്ച് ജീവൻ നഷ്ടപ്പെടുന്ന അപൂർവ്വം വാമി കളിൽ ഒരാളായി അദ്ദേഹം മാറി.

അവസാന ശ്വാസംവരെ ആശയവിനി നടത്തിക്കൊണ്ട്; ആ തലത്തിലൂടെ നോക്കുമ്പോൾ ഒരു കർമ്മയോഗിയുടെ ജീവിതം തന്നെയാണ് അദ്ദേഹം നയിച്ച തെന്ന് കണ്ടെത്താൻ കഴിയും. കാവ്യകലയെക്കുറിച്ചുള്ള ചില നിരീക്ഷണങ്ങൾ എന്ന ലേഖന ഭാഗത്തിലൂടെ എം.എൻ. വിജയൻ തികച്ചും വ്യത്യസ്തമായ ചില കാഴ്ചപ്പാടുകൾ നമുക്കു മുന്നിൽ അവതരിപ്പിക്കുകയാണ്.

തലക്കെട്ടുതന്നെ ശ്രദ്ധിക്കാം – ‘കാവ്യകല് – എന്നാണദ്ദേഹം വിശേ ഷിപ്പിക്കുന്നത്. വാക്കുകളുടെ നൃത്തമായി കവിതയെ അദ്ദേഹം കണക്കാക്കുന്നു. അപ്പോൾ ആ നൃത്തസംവിധായകൻ തീർച്ച് യായും കവിതന്നെ. “അപാരെ കാര്യസംസാരെ കവിരേണ പ്രജാപതി – എന്നൊരു പൗരാണിക ഭാരതീയ കാവ്യ ചിന്ത തന്നെയുണ്ട്. അതായത് “അനന്തമായ

കാവ്യലോകത്ത് കവി തന്നെയാണ് ചക്രവർത്തി.” – ഈ ഭാരതീയ കാവ്യചിന്തയോട് നീതി പുലർത്തിക്കൊണ്ടുതന്നെയാണ് വിജയൻ മാഷും വസ്തതകൾ വിശകലനം ചെയ്യുന്നത്. തന്റെ അന്തരംഗത്തിൽ ഉടലെ ടുത്ത ആശയങ്ങളെ, അനായാസം തൂലികത്തുമ്പാൽ വരച്ചിടു കയും, നൃത്തം ചെയ്യിക്കുകയും ചെയ്യുന്ന ആ കവി മനസ്സ്, അപാ രമായ സ്വാതന്ത്ര്യമാണ് കവി അനുഭവിക്കുന്നത്.

ഏതുരീതിയിൽ, എ ങ്ങ നെ സഹൃദ യ ഹുദ യ ങ്ങ ളെ രസ പൂർണ്ണ ത യിൽ എത്തിക്കാം, എന്നത് കവിയുടെ ഔചിത്യം നിറഞ്ഞ തീരുമാനം മാത്രമാണ്. ഇടപെടലുകൾ ഇല്ലാതെ സ്വതന്ത്രമായി അതു തീരു മാനിക്കുവാനുള്ള ആ അവകാശമാണ് കവിയെ ഒരു ചക വർത്തിക്കു തുല്യനാക്കി തീർക്കുന്നത്.

ഇവിടെ ലേഖകൻ കവിതയെ ഒരു (Performing Art) കലാപക ടനത്തിന്റെ തലത്തിലേക്ക് ഉയർത്തുകയാണ്. ഒരു കലാകാരൻ തന്റെ കയ്യൊപ്പ് താൻ അവതരിപ്പിക്കുന്ന കലാപ്രകടനത്തിൽ ചാർത്തിയിട്ടുണ്ടാകും. അതുതന്നെയാണ് ഒരു കവിയും ചെയ്യു ന്നത്. തന്റെ വ്യക്തിത്വം, തന്റേതു മാത്രമായ ശൈലികൾ, ബിംബ ങ്ങൾ, അനുഭവങ്ങൾ

ഇതെല്ലാം കോർത്തെടുത്തുകൊണ്ട് ഒരു കവിത ചമയ്ക്കുമ്പോൾ തീർച്ചയായും തന്റേതു മാത്രമായ ഒരു കാവ്യസാമ്രാജ്യം തീർക്കുക കൂടിയാണ് അയാൾ ചെയ്യുന്നത്. കവിത സമൂഹത്തിലേക്കു മാത്രമല്ല, കവിയിലേക്കു കൂടി തിരി ച്ചുവെക്കുന്ന ഒരു കണ്ണാടിയായി മാറുന്നു. 

കവിതയിലൂടെ അതിന്റെ രചയിതാവിനെയും കണ്ടെത്താൻ വായനക്കാർക്കു കഴിയുന്നു. കവികൾ അനുഭവിക്കുന്ന ഈ തരത്തിലുള്ള വ്യക്തി സ്വാതന്ത്ര്യ വും, സ്വാഭാവികതയും കവിതകളെ (അവരുടെ സൃഷ്ടികളെ വ്യത്യസ്തമാക്കുന്നു. അങ്ങനെ ഒരേ പ്രതീകത്തെ (ബിംബത്തി വ്യത്യസ്ത രീതിയിൽ സമീപിക്കാൻ അവർക്കു സാധിക്കുന്നു. കവിത ഒരു നൃത്തമാണെങ്കിൽ ആ നൃത്തത്തിനു വ്യത്യസ്തത വേണം. എല്ലാ നൃത്തവും ഒരുപോലെയാകുമ്പോൾ ആവർത്തന വിരസത അനുഭവപ്പെടും.

ലേഖകൻ സൂചിപ്പിക്കുന്നതുപോലെ കവിതയിലെ നൃത്തം ശബ്ദത്തിന്റെ അർത്ഥത്തിന്റെ അല്ല, മറിച്ച് താണ്. അർത്ഥതലത്തിലെ ഈ വ്യത്യസ്തയാണ് കവിതകളെ വ്യത്യസ്തമാക്കുന്നത്. ഇതു തെരഞ്ഞെടുക്കുന്നത് കവിയുടെ ശൈലിക്കനുസൃതമായിട്ടും, വ്യക്തിത്വത്തിൽ യോജിച്ച മട്ടിലുമാ യിരിക്കും.

അങ്ങനെയാണ് ഒരേ ബിംബം വിവിധ
ഭാവങ്ങളിൽ കവിതയിൽ പ്രത്യക്ഷപ്പെടുന്നത്.
കാർമേഘം’ – ചെറുശ്ശേരിക്ക് 
ശ്രീകൃഷ്ണനിലേക്കുള്ള
സൗന്ദര്യവിശേഷണത്തിന്റെ മാർഗ്ഗമായി
രുന്നെങ്കിൽ ഇടശ്ശേരിയ്ക്കത് മറ്റൊന്നാണ്-

“പേരാറ്റിൻ നീരായ ചെമ്പിച്ച ധാരാളമാട്ടിത്തെളിച്ചുകൊണ്ടങ്ങനെ എത്തീകിഴക്കൻ മലകടന്നിന്നലെ ഇ കറുത്തപ്പെട്ടിച്ചികൾ ല ഇത്തീരഭൂവിൽ

ഈ രീതിയിൽ ചെറുശ്ശേരിയിൽ നിന്ന് ഇടശ്ശേരിയിലേക്ക് എത്തു മ്പോൾ ഒരേ ബിംബത്തിനു തന്നെ വന്ന അർത്ഥതലത്തിലുള്ള മാറ്റം അത്ഭുതാവഹമാണ്. ഇത് പൗരാണികതയും, ആധുനിക തയും തമ്മിലുള്ള അന്തരമാണെന്ന് സമർത്ഥിച്ചാൽ തന്നെ, ബിംബത്തിന്റെ അവതരണത്തിൽ രണ്ടുകവികളും വരുത്തിയ അസാമാന്യമായ വ്യത്യസ്ത അർത്ഥതലത്തിലെ കവിതയിലെ ആ നൃത്തം) എടുത്തു പറയാതിരിക്കാൻ വയ്യ. കവിതയ്ക്കു മാത്രം കഴിയുന്ന ഒന്നാണ് അനേകാർത്ഥങ്ങളെ ഒരേസമയം ജനിപ്പിയ്ക്കൽ. എടുക്കുമ്പോൾ ഒന്ന്, തൊടുക്കു മ്പോൾ പത്ത് കൊള്ളുമ്പോൾ നൂറ്’ എന്ന രീതിയിൽ അർത്ഥാ

ല്പ്പാദനം, ആസ്വാദക മനസ്സിന്റെ വ്യാപ്തിക്കനുസരിച്ച് ഇങ്ങനെ വർദ്ധിക്കും. ‘തൂലിക’ – എന്നത് ഒരൊറ്റപദമാണ്. പക്ഷേ ആ വാക്ക് ‘ജനിപ്പിക്കുന്നത് അർത്ഥസാഗരത്തെയാണ്. ഇങ്ങനെ പശ്ചാത്തലമനുസരിച്ച്, കാലഘട്ടങ്ങൾക്കനുസൃതമായി, അർത്ഥ ഭാവത്തെയും വ്യത്യസ്തമാക്കാൻ കവിതയ്ക്കു സാധിക്കുന്നു. കുഞ്ചൻ നമ്പ്യാർക്ക് ‘വാഴക്കുല യെ ‘രത്ന’ ഞങ്ങളോട് സാമ്യപ്പെടുത്താൻ കഴിയുന്നത്, രാജഭരണകാലത്തിന്റെ ശക്തമായ സ്വാധീനമുള്ളതുകൊണ്ടു കൂടിയാണ്.

രാജസദസ്യനായ നമ്പ്യാർക്ക് ആ അമൂല്യമായ വസ്തുക്കളോടുള്ള ബന്ധം (പരിചയം) കവിതയിലെ ബിംബവൽക്കരണത്തിലും ശക്തമായ സ്വാധീനം ചെലുത്തി എന്നുസാരം. ചങ്ങമ്പുഴയുടെ ലോകം വ്യത്യസ്തമാണ്.

ഉള്ളവനും, ഇല്ലാത്ത വനും തമ്മിലുള്ള അന്തരത്തിന്റെ ആഴമറിഞ്ഞ കവിയ്ക്ക്, ‘വാഴ . ക്കുല’ എന്നത് വിശപ്പിന്റെയും, പ്രത്യാശയുടേയും പ്രതീകമാണ്. ഈ തരത്തിൽ കാലഘട്ടങ്ങൾക്ക് അനുസരിച്ച് സാമൂഹികജീവി തത്തിൽ ഉണ്ടാകുന്ന മാറ്റങ്ങൾ കവിതയുടെ ബിംബവൽക്കരണ ത്തിലും, നിഴലിക്കും. ‘മേഘം’ –

അവിടെ യക്ഷന്റെ കാമനക ളുടെ പ്രതീകമാകുമ്പോൾ, വള്ളത്തോളിലത് സ്വാതന്ത്ര്യദാഹത്തി ന്റേയും, സ്വദേശിവൽക്കരണത്തിന്റേയും ബിംബമായി മാറുന്നു. ഈ തരത്തിലുള്ള അവ്യവസ്ഥിതത്വം’ – കവി അവതരിപ്പിക്കുന്ന പ്രതീകങ്ങളിൽ, കടന്നുവരുന്നുണ്ട്.

അതിനു ശക്തമായ പ്രേരണയായി കവികളിൽ വർത്തിക്കുന്നത്, അതാതു കാലഘട്ടങ്ങളും ഒപ്പം അന്നത്തെ സാമൂഹിക അന്തരീക്ഷവും കൂടിയാണ്. നേരെ കാര്യങ്ങൾ അവതരിപ്പിക്കാതെ ഇങ്ങനെയുള്ള ബിംബങ്ങളും പ്രതീകങ്ങളും ഉപയോഗിച്ച് പറയുമ്പോഴാണ് അത് കവിതയാ കുന്നത്. ആസ്വാദക ഹൃദയങ്ങളിൽ മായാത്ത കയ്യൊപ്പു ചാർത്തുന്നത്. കവികൾ സ്വയം ലോകത്തെ സൃഷ്ടിക്കുന്നവരാണ്.

അതു കൊണ്ടു കൂടിയാകണം അവരെ കാവ്യലോകത്തെ ചക്രവർത്തി മാർ എന്നു വിശേഷിപ്പിക്കുന്നത്. ഭാവനയുടെ മനോഹരമായ ആ സങ്കൽപ്പലോകത്തിലേക്ക് അവർ നമ്മുടെ ഹൃദയങ്ങളെ, കുട്ടിക്കൊണ്ടുപോവുകയാണ്. ആസ്വാദനത്തിന്റെ നിരവധി തലങ്ങൾ സമ്മാനിച്ചുകൊണ്ടായിരിക്കും ആ മനോഹരയാത്ര. ചലനത്ത ന ത്തിലെന്ന

പോലെ, നാദത്ത ഗാനത്തിലെന്നപോലെ, കല്ലിനെ ശില്പത്തിലെന്നപോലെ, അത്ഭുതകരമായി, മനോഹര മായി അർത്ഥഗർഭമായി വാക്കുകളെക്കൊണ്ട് നൃത്തം ചെയ്യിപ്പി ച്ചുകൊണ്ടായിരിക്കും ആ മുന്നോട്ടുപോകൽ. അങ്ങനെ കവി തയും കലയായി തീരുന്നു.

മറ്റു കലാരൂപങ്ങളിൽ മുദ്രയും, ഭാവ വും, ചലനവും വ്യത്യസ്തമാകുമ്പോൾ, ഇവിടെ വാക്കുകളുടെ അർത്ഥഭേദങ്ങൾകൊണ്ടും, പ്രതീകങ്ങളുടെ അവ്യവസ്ഥിതമായ അവസ്ഥ കൊണ്ടും വ്യത്യസ്തതകൾ സൃഷ്ടിക്കപ്പെടുന്നു.

‘കാവ്യ കലയെക്കുറിച്ചുള്ള നിരീക്ഷണങ്ങളിൽ ഈ തരത്തിലുള്ള വ്യത്യ ദർശനങ്ങളാണ് എം.എൻ. വിജയൻ പകർന്നു നൽകുന്നത്. ആഴവും, അനന്തതയും ഒത്തുചേർന്ന കാവ്യസാഗരയാത്രയ്ക്ക് ഉതകുന്ന ഒരു ഉത്തമനാകതന്നെയാണ് സാഹിത്യ വിദ്യാർത്ഥി കൾക്ക് ഈ ലേഖനം.

Conclusion:

In the end, Govindan Nair argues that poetry is a powerful form of art that can be used to express the human experience in all its complexity. He believes that poetry can help us to understand ourselves and the world around us, and that it can inspire us to live more meaningful lives.

“कनुप्रिया” हिन्दी साहित्य के आधुनिक काल की एक प्रसिद्ध कृति है। यह एक प्रेम कथा है, जिसमें राधा और कृष्ण के प्रेम को एक नये दृष्टिकोण से प्रस्तुत किया गया है। इस कृति में राधा की नायिका के रूप में एक नई पहचान स्थापित की गई है। राधा को एक मात्र प्रेमिका के रूप में नहीं, बल्कि एक स्वतंत्र और आत्मनिर्भर नारी के रूप में चित्रित किया गया है।

कनुप्रिया Summary in Hindi

कनुप्रिया कवि का परिचय

कनुप्रिया कवि का नाम :
डॉ. धर्मवीर भारती। (जन्म 25 दिसंबर, 1926; निधन 4 सितंबर, 1997.)

कनुप्रिया प्रमुख कृतियाँ :
गुनाहों का देवता, सूरज का सातवाँ घोड़ा (उपन्यास); सात गीत वर्ष, ठंडा लोहा, कनुप्रिया (कविता संग्रह), मुर्दो का गाँव, चाँद और टूटे हुए लोग, ऑस्कर वाइल्ड की कहानियाँ, बंद गली का आखिरी मकान (कहानी संग्रह), नदी प्यासी थी (एकांकी), अंधा युग, सृष्टि का आखिरी आदमी (काव्य नाटक), सिद्ध साहित्य (साहित्यिक समीक्षा), एक समीक्षा, मानव मूल्य और साहित्य, कहानी अकहानी, पश्यंती (निबंध) आदि।

कनुप्रिया विशेषता :
आधुनिक काल के रचनाकारों में डॉ. धर्मवीर भारती मूर्धन्य साहित्यकार के रूप में प्रतिष्ठित हैं। ‘कनुप्रिया’ आपकी अनोखी और अद्भुत कृति है। डॉ. धीरेंद्र वर्मा के निर्देशन में सिद्ध साहित्य’ पर शोध प्रबंध, जिसका हिंदी साहित्य अनुसंधान के इतिहास में विशेष स्थान है। टाइम्स ऑफ इंडिया पब्लिकेशन के प्रकाशन ‘धर्मयुग’ के वर्षों तक संपादक। आपको पद्मश्री, व्यास सम्मान तथा कई अन्य राष्ट्रीय पुरस्कारों से अलंकृत किया गया है।

कनुप्रिया विधा :
पद्य (नई कविता)।

कनुप्रिया विषय प्रवेश :
‘कनुप्रिया’ राधा और कृष्ण के प्रेम और महाभारत की कथा से संबंधित कृति है। कृति में बताया गया है कि प्रेम सर्वोपरि है और युद्ध का अवलंब करना निरर्थक है। राधा कृष्ण से महाभारत युद्ध को लेकर कई प्रश्न पूछती है। महाभारत युद्ध में हुई जीत-हार, कृष्ण की भूमिका, युद्ध का उद्देश्य, युद्ध की भयावहता, सैन्य संहार आदि बातों से संबंधित राधा का कृष्ण से हुआ तर्कसंगत संवाद इस काव्य में चार चाँद लगा देता है।

कनुप्रिया कविता का सरल अर्थ

सेतु : मैं

राधा कहती है, “हे कनु (कृष्ण) नीचे की घाटी से ऊपर के शिखरों पर जिसे जाना था, वह चला गया। (लेकिन बलि मेरी ही चढ़ी) मेरे ही सिर पर पैर रख मेरी बाहों से इतिहास तुम्हें ले गया।” हे कनु, इस लीला क्षेत्र से उठकर युद्ध क्षेत्र तक की अलंघ्य दूरी तय करने के लिए क्या तुमने मुझे ही सेतु बना दिया?

अब इन शिखरों और मृत्यु-घाटियों के बीच बने इस सोने के पतले और गुंथे हुए तारों से बने पुल की तरह मेरा यह सेतु-रूपी शरीर काँपता हुआ निर्जन और निरर्थक रह गया है। जिसे जाना था वह चला गया।

अमंगल छाया

अवचेतन मन में बैठी हुई राधा अपने चेतन मन वाली राधा को संबोधित करते हुए कहती है, हे राधा! यमुना के घाट से ऊपर आते समय कदंब के पेड़ के नीचे खड़े कनु को देवता समझकर प्रणाम करने के लिए तुम जिस मार्ग से लौटती थी, हे बावरी! आज तुम उस मार्ग से होकर मत लौटना।

ये उजड़े हुए कुंज, रौंदी हुई लताएँ, आकाश में छाई हुई धूल, क्या तुम्हें यह आभास नहीं दे रहे हैं कि आज उस मार्ग से कृष्ण की अठारह अक्षौहिणी सेनाएँ युद्ध में भाग लेने जा रही हैं!

हे बावरी! आज तू उस मार्ग से दूर हटकर खड़ी हो जा। लताकुंज की ओट में अपने घायल प्यार को छुपा ले। क्योंकि आज इस गाँव से द्वारिका की उन्मत्त सेनाएँ युद्ध के लिए जा रही हैं।

हे राधा! मैं मानती हूँ कि कन्हैया सबसे अधिक तुम्हारा अपना है। मैं मानती हूँ कि तुम कृष्ण के रोम-रोम से परिचित हो। मैं मानती हूँ कि ये असंख्य सैनिक तुम्हारे उसके (कन्हैया के) हैं, पर तू यह जान ले कि ये सैनिक तुझे बिलकुल नहीं पहचानते हैं। इसलिए हे बावरी! इस मार्ग से दूर हट जा।

यह आम की डाल तुम्हारे कन्हैया की अत्यंत प्रिय थी। जब तक तू (यहाँ) नहीं आती थी, सारी शाम कन्हैया इस डाल पर टिककर बंशी में तेरा नाम भर-भरकर तुम्हें टेरा करता था।

आज यह आम की डाल सदा-सदा के लिए काट दी जाएगी। इसका कारण यह है कि कृष्ण के सेनापतियों के तेज गति वाले रथों की ऊँची-ऊँची पताकाओं में यह डाल उलझती है… अटकती है। इतना ही नहीं, रास्ते के किनारे यह छायादार पवित्र अशोक का पेड़ भी आज टुकड़े-टुकड़े कर दिया जा सकता है। अगर इस गाँव के लोग सेनाओं के स्वागत में (इस वृक्ष की पत्तियों के) तोरण नहीं बनाएँगे, तो शायद यह गाँव उजाड़ दिया जाएगा।

अरे पगली! दुखी क्यों होती है। क्या हुआ, यदि आज के कृष्ण तुम्हारे साथ पहले बिताए हुए तन्मयता के गहरे क्षणों को भूल चुक हैं।

हे राधे! तू उदास क्यों होती है कि इस भीड़भाड़ में तुम्हें और तुम्हारे प्यार को पहचानने वाला कोई नहीं है।

राधे, तुम्हें तो गर्व होना चाहिए। क्योंकि किसके महान प्रेमी के पास अठारह अक्षौहिणी सेनाएँ हैं। (केवल तुम्हारे ही प्रेमी के पास न!)

एक प्रश्न

राधा अपने कनु (कृष्ण) को संबोधित करते हुए कहती है कि मेरे महान कनु, मान लो… क्षणभर के लिए मैं इस बात को स्वीकार कर लूँ कि मेरे वे तन्मयता वाले सारे गहरे क्षण केवल मेरे भावावेश थे… मेरी कोमल कल्पनाएँ थीं… केवल बनावटी, निरर्थक और आकर्षक शब्द थे।

मान लो, एक क्षण के लिए मैं यह स्वीकार कर लूँ कि तुम्हारा महाभारत का यह युद्ध पाप-पुण्य, धर्म-अधर्म, न्याय-दंड तथा क्षमा-शील वाला है। इसलिए इस युद्ध का होना इस युग की सच्चाई है। फिर भी कनु, मैं क्या करूँ? मैं तो वही तुम्हारी बावरी मित्र हूँ।

मुझे तो केवल उतना ही ज्ञान मिला है, जितना तुमने मुझे दिया है। तुम्हारे दिए हुए समस्त ज्ञान को समेट कर भी मैं तुम्हारे इतिहास, तुम्हारे उदात्त और महान कार्यों को समझ नहीं पाई हूँ।

कनु, अपनी यमुना नदी, जिसमें मैं अपने आप को घंटों निहारा करती थी, अब उसमें हथियारों से लदी हुई असंख्य नौकाएँ रोज-रोज न जाने कहाँ जाती हैं? नदी की धारा में बह-बह कर आने वाले टूटे हुए रथ और फटी हुई पताकाएँ किसकी हैं?

हे कनु, युद्ध क्षेत्र से हारी हुई सेनाएँ, जीती हुई सेनाएँ, गगनभेदी युद्ध घोष, विलाप के स्वर और युद्ध क्षेत्र से भागे हुए सैनिकों के मुँह से सुनी हुई युद्ध की अकल्पनीय और अमानवीय घटनाएँ, … क्या यह सब सार्थक है? गिद्ध जो चारों दिशाओं से उड़-उड़ कर उत्तर : दिशा की ओर जा रहे हैं, हे कनु, क्या इन्हें तुम बुलाते हो? (जैसे तुम भटकी हुई गायों को बुलाते थे।)

हे कनु, मैंने अब तक तुमसे जितनी समझ पाई है, उस समझ को बटोर कर भी मैं यह जान पाई हूँ कि और भी बहुत कुछ है तुम्हारे पास, जिसका कोई भी अर्थ मेरी समझ में नहीं आता।

हे कनु, जिस तरह तुमने युद्ध क्षेत्र में अर्जुन को युद्ध का प्रयोजन और उसकी सार्थकता समझाई थी, वैसे मुझे भी समझा दो कि सार्थकता क्या है? राधा कहती है कि मान लो कि मेरी तन्मयता के गहरे क्षण रंगे हुए, अर्थहीन परंतु आकर्षक शब्द थे, तो तुम्हारी दृष्टि से सार्थक क्या है? इस सार्थकता को तुम मुझे कैसे समझाओगे?

शब्द – अर्थहीन

…शब्द, शब्द, शब्द! राधा कहती है, मेरे लिए इन शब्दों की कोई कीमत नहीं है। हे कनु, जो शब्द मेरे पास बैठकर तुम्हारे काँपते हुए होठों से नहीं निकलते वे सभी शब्द मेरे लिए अर्थहीन हैं, निरर्थक हैं। वह कहती हैं कि कर्म, स्वधर्म, निर्णय और दायित्व जैसे शब्द मैंने भी गली-गली में सुने हैं। अर्जुन ने इन शब्दों में भले ही कुछ पाया हो, हे कनु! इन शब्दों को सुनकर मैं कुछ भी नहीं पायी। मैं रास्ते में ठहरकर तुम्हारे उन होठों की कल्पना करती हूँ । जिन होठों से तुमने प्रणय के शब्द पहली बार कहे होंगे।

मैं कल्पना करती हूँ कि अर्जुन की जगह मैं हूँ और मेरे मन में मोह उत्पन्न हो गया है। मुझे कुछ पता नहीं है, युद्ध कौन-सा है और मैं किसके पक्ष में हूँ। मुझे कुछ पता नहीं कि समस्या क्या है और लड़ाई किस बात की है। लेकिन मेरे मन में मोह उत्पन्न हो गया है। क्योंकि तुम्हारा समझाना मुझे बहुत अच्छा लगता है। जब तुम मुझे समझा रहे हो तो सेनाएँ स्तब्ध खड़ी रह गई हैं और इतिहास की गति रुक गई है। और तुम मुझे समझा रहे हो।

तुम कर्म, स्वधर्म, निर्णय, दायित्व जैसे जिन शब्दों को कहते हो, ये मेरे लिए बिलकुल अर्थहीन हैं। कनु, मैं इन सबसे हट करके एकटक तुम्हें देख रही हूँ। तुम्हारे प्रत्येक शब्द को अँजुरी बनाकर मैं बूंद-बूंद तुम्हें पी रही हूँ। तुम्हारा तेज, तुम्हारा व्यक्तित्व जैसे मेरे शरीर के एक-एक मूर्छित संवेदन को दहका रहा है। लगता है तुम्हारे जादू भरे होठों से शब्द रजनीगंधा के फूलों की तरह झर रहे हैं – एक के बाद एक।

कनु कनु, स्वधर्म, निर्णय और दायित्व आदि जो शब्द तुम्हारे मुँह से निकलते हैं, वे शब्द मुझ तक आते-आते बदल जाते हैं। मुझे ये शब्द राधन्, राधन्, राधन् के रूप में सुनाई देते हैं। तुम्हारे द्वारा कहे जाने वाले शब्द असंख्य हैं, उनकी गणना नहीं की जा सकती। पर मेरे लिए उनका अर्थ केवल एक ही है – मैं … मैं … केवल मैं। है फिर बताओ कनु, इन शब्दों से तुम मुझे इतिहास कैसे समझाओगे!

Conclusion

“कनुप्रिया” एक प्रेम कथा है, लेकिन यह एक प्रेम कथा से कहीं अधिक है। यह एक नारी की आत्मकथा है, जिसमें नारी के प्रेम, संघर्ष और जीत को चित्रित किया गया है। यह कृति नारी की स्वतंत्रता और आत्मनिर्भरता का एक उद्घोष है।

Kaippad Kelkkunnundo is a Malayalam short story by N.P. Chellappan. It was first published in 1948 in the literary magazine Mathrubhumi. The Summary is set in a small village in Kerala and tells the story of a young boy named Kunju who is trying to learn the meaning of life.

Kaippad Kelkkunnundo Summary in Malayalam

ജീവിത രേഖ : കാസർഗോഡ് സ്വദേശിയാണ്. കാഞ്ഞങ്ങാട് കോളേജിലെ പഠന കാലം മുതൽ പരിസ്ഥിതി പ്രവർത്തകനാണ്. ജോൺസി ജേയ്ക്കബിന്റെ നേതൃത്തത്തിൽ രൂപപ്പെട്ട സീക്കു ‘മായി ചേർന്ന് പ്രവർത്തിച്ചു. 138 സ് പീഷിസ്റ്റുകളില പൂമ്പാറ്റകളെ ഉൾപ്പെടുത്തി ഡോ. ജാഫർ പാലോട്ടും വി.സി. ബാലകൃഷ്ണനുമൊത്ത് കേരളത്തിലെ ചിത്രശലഭങ്ങൾ’ എന്ന പുസ്തകം പ്രസിദ്ധീകരിച്ചു.

ഗീതു മോഹൻദാസ് ജീവിത രേഖ മലയാളത്തിലെ സിനിമാ നടിയും ഡോക്യുമെന്ററി സംവിധായകയുമാണ് ഗീതു മോഹൻദാസ്. ശരിയായ പേര് ഗായത്രി മോഹൻദാസ്. ആദ്യ ചിത്രം 1986 – ൽ ഇറങ്ങിയ ഒന്നു മുതൽ പൂജ്യം

വരെയാണ്. അഞ്ചു വയസ്സുള്ളപ്പോഴാണ് ഗീതു ഈ സിനിമയിൽ അഭിനയിക്കുന്നത്. ഗീതു മോഹൻദാസ് സംവിധാനം ചെയ്ത ‘കേൾക്കുന്നുണ്ടോ?’ എന്ന ഡോക്യുമെന്ററി 2009 – ൽ ഗോവ അന്താരാഷ് ചലച്ചിത്രോത്സവത്തിലെ മികച്ച ഹൃസ്വചിത്രമായി തെരഞ്ഞെടുക്കപ്പെട്ടു.

അറിവ് കാലാതിവർത്തിയായി തലമുറകളിലൂടെ നിതാ ന്തമായി പകർത്തപ്പെടുമ്പോഴാണ്.

പ്രക്രിയ സാധിക്കുമ്പോൾ അത് കലാത്മകമായ സൃഷ്ടിയായി മാറുന്നു. സംസ്കാരം വിളംബരം ചെയ്യുന്ന ഇത്തരം സൃഷ്ടികൾ പുരാത നകാലത്തു കാണുന്ന ചിത്രങ്ങൾ, മൂർത്തികൾ,

പെയിന്റിംഗുകൾ എല്ലാം തലമുറകൾ തലമുറകൾക്കുവേണ്ടി, കൈമാറിയ അറിവു കളെയാണ് ഉൾക്കൊള്ളുന്നത്. മനുഷ്യജീവിത ഡോക്യുമെന്റേഷനുകളാണിവ. ചരിത്രത്തിന്റെ

‘A good documentary film is the creative treatment of actuality’ എന്ന് ഡോക്യുമെന്ററി സിനിമയെ നിർവ്വചിക്കാം. മാനവചരിത്രം കാലഘട്ടങ്ങളിലൂടെ നല്ലതുപോലെ മനസ്സി ലാക്കിയവർക്കു മാത്രമേ നല്ല ഡോക്യുമെന്ററി സിനിമ എടുക്കാൻ കഴിയൂ; അല്ലെങ്കിൽ പ്രതവാർത്തകളെ ആശ്രയിക്കേണ്ടിവരും.

സാമാന്യത്തിൽ കൂടുതൽ സാമൂഹികപ്രതിബദ്ധതയുളളവർക്കു മാത്രമേ നല്ല ഡോക്യുമെന്ററിയുണ്ടാക്കാൻ കഴിയു. സംവിധായ കൻ അയാൾ ചിത്രീകരിക്കുവാൻ പോകുന്ന വഴിയിൽ അല്ലെ ങ്കിൽ പ്രമേയത്തിൽ ലീനമായിട്ടുള്ള സത്യത്തെ യഥാർത്ഥമായി അറിഞ്ഞിരിക്കണം.

താൻ ഗ്രഹിച്ച കാര്യങ്ങളെ ചലച്ചിത്ര മാധ്യമ മുപയോഗിച്ച് എങ്ങനെ ചിത്രീകരിക്കണമെന്ന് അറിഞ്ഞിരിക്കണം. ശാസ്ത്രസാങ്കേതികവിദ്യയുടെ സന്താനമാണ് സിനിമയെന്നു പറയുന്നത് ശരിയല്ല. വെറുതെ ക്യാമറയ്ക്കു മുൻപിൽ കാണുന്ന പ്രകൃതിയും ദൃശ്യങ്ങളുമല്ല സിനിമ. സൗന്ദര്യാനുഭൂതി ശാസ്ത്രത്തിന്റെ പുതിയൊരു സങ്കേതമാണ് സിനിമയിൽ നിലവിൽവന്ന ത്.

സമയത്തെ ദൃശ്യത്തിലൂടെ പ്രദർശിപ്പിക്കുവാൻ കഴിഞ്ഞു എന്നതാണ് സിനിമയുടെ ഏറ്റവും വലിയ ശക്തി. ഒരു പ്രത്യേക സ്ഥലകാലത്ത് കാണുന്ന ദൃശ്യപരിണാമത്തെ ചലച്ചിത്രം സമയബന്ധിതമായി ഇംപ്രിന്റു ചെയ്ത് എക്കാലത്തേക്കു മായി സൂക്ഷിക്കുന്നു. അതാണ് ചലച്ചിത്ര മാധ്യമരേഖ അഥവാ ഡോക്യുമെന്ററി വികസിതരാജ്യങ്ങളിൽ ഡോക്യമെന്ററി അഥവാ നോൺ ഫിക്ഷൻ സിനിമകൾക്ക് തന്നെയാണ്

കഥാചിത്രങ്ങളേ ക്കാൾ പ്രാധാന്യവും അനശ്വരതയും കൂടുതലുള്ളത്. റോബർട്ട് ഫ്ളാവർട്ടിയാണ് ഡോക്യുമെന്ററിയുടെ പിതാവ് എന്ന റിയപ്പെടുന്നത്. നാനുക്ക് ഓഫ് ദി നോർത്ത് (Nanook of the North) എന്ന ഡോക്യുമെന്ററിയിലൂടെ ചിരകാലപ്രതിഷ്ഠ നേടിയ ഫ്ളാവർട്ടി ലോകം ആദരിക്കപ്പെടുന്ന ചലച്ചിത്രകാരനാണ്.

ഈ ചിത്രത്തിലെ ഏതെങ്കിലും ഒരംശത്തെ ആർക്കും തള്ളിപ്പറയു വാനാകില്ല. ഉത്തരധ്രുവത്തിൽ ആർട്ടിക് ക്യൂബെക്ക് എന്ന വലിയൊരു സ്ഥലത്ത് ഹഡ്സൻ ഉൾക്കടലിന്റെ തീരത്ത് ഐസ് മാത്രമുളള ഭൂതലത്തിൽ ഒറ്റപ്പെട്ടു കഴിയുന്ന എസ്കിമോ കുടും ബത്ത ആധാരമാക്കിയുള്ളതാണ് ഈ ഡോക്യുമെന്ററി. 1948ൽ ഫ്ളാവർട്ടിയെടുത്ത ലുധിയാന സ്റ്റോറിയും ഏറെ പ്രശസ്തമാണ്.

ലക്ഷക്കണക്കിനടി ഫിലിം ഷൂട്ട് ചെയ്തിട്ട് ഇതിൽ നിന്നും 78 മിനിട്ട് മാത്രം എഡിറ്റു ചെയ്തെടുക്കുകയാണുണ്ടായത്. Drifters എന്ന ഡോക്യുമെന്ററിയെടുത്ത ജോൺ ഗിയേർസൻ, ഡിസിഗാ വെർട്ടോവ് എന്നിവർ ഫ്ളാവർട്ടിയുടെ കടുത്ത ആരാ ധകരായിരുന്നു. ഇക്കാലയളവിൽ ഒക്ടോവിയോ ജറ്റിനോയും ഫെർണാണ്ടോ- ഇ-

സോളാനാസ്സു കൂടിയുണ്ടാക്കിയ ലാറ്റിനമേ രിക്കൻ സാമൂഹ്യസിനിമയായ അവേഴ്സ് ഓഫ് ഫർസസ് ഏറെ ശ്രദ്ധേയമായി. സുഖദേവിന്റെ നയൻമൻസ് ടു ഫ്രീഡം ഇന്ത്യൻ ഡോക്യുമെന്ററിയിൽ തിളക്കമാർന്നതാണ്. ലോകപ്രസിദ്ധ വാർത്താചാനലുകൾ ഡോക്യുമെന്ററിക്ക് കൂടുതൽ പ്രാധാന്യം നൽകിയതിന്റെ ഫലമായി കൂടുതൽ ഡോക്യുമെന്ററികൾ ഉണ്ടാ യി.

ആനന്ദ് പട്വർധന്റെ ഡോകുമെന്ററി രാഷ്ട്രീയരംഗത്ത് ഏറെ കോളിളക്കമുണ്ടാക്കിയതാണ്. പുതിയ അനേകം ഡോക മെന്ററികൾ ഇന്ത്യൻ ഭാഷകളിൽ ലോകോത്തര നിലവാരത്തിലു ളളവയുണ്ട്. എന്നാൽ എണ്ണം കുറവാണെന്നു കാണാം. മലയാ ളത്തിലെ വിഖ്യാതമായ ‘Basheer the Man’ തീർച്ചയായും നാം കണ്ടിരിക്കേണ്ട ഡോക്യുമെന്ററിയാണ്.

Conclusion:

In the end, Kunju comes to the realization that the meaning of life is to live it to the fullest. He learns that it is important to be kind and compassionate to others, and to appreciate the beauty of the world around us.

लोकगीतों का इतिहास सदियों पुराना है। माना जाता है कि पहले लोकगीत ऐसे गीत थे जो लोगों द्वारा अपने काम के दौरान गाए जाते थे। समय के साथ, लोकगीतों की संख्या और विविधता बढ़ती गई।

लोकगीतों का प्रसार पूरे विश्व में हुआ। विभिन्न संस्कृतियों के लोकगीतों में समानताएँ पाई जा सकती हैं, लेकिन उनमें क्षेत्रीय और सांस्कृतिक विशिष्टताएं भी होती हैं।

लोकगीत Summary in Hindi

लोकगीत विधा परिचय:

काव्य का एक प्रकार लोकगीत भी है। लोकगीतों की रचना पद, दोहा, चौपाई जैसे छंदों में की जाती है। लोकगीत में त्योहारों की बड़ी सरस अभिव्यक्ति पाई जाती है। इनमें गेयता तत्त्व प्रमुख होता है। कजरी, सोहर, चैती, बन्ना-बन्नी लोकगीतों के विभिन्न प्रकार हैं। लोकगीतों की भाषा में ग्रामीण जनजीवन का स्पर्श रहता है। ये परंपरा द्वारा अगली पीढ़ी तक पहुँच जाते हैं।

लोकगीत विधा विधा परिचय:

काव्य का एक प्रकार लोकगीत भी है। लोकगीतों की रचना पद, दोहा, चौपाई जैसे छंदों में की जाती है। लोकगीत में त्योहारों की बड़ी सरस अभिव्यक्ति पाई जाती है। इनमें गेयता तत्त्व प्रमुख होता है। कजरी, सोहर, चैती, बन्ना-बन्नी लोकगीतों के विभिन्न प्रकार हैं। लोकगीतों की भाषा में ग्रामीण जनजीवन का स्पर्श रहता है। ये परंपरा द्वारा अगली पीढ़ी तक पहुँच जाते हैं।

लोकगीत विधा विषय प्रवेश:

प्रस्तुत काव्य में बसंत ऋतु व सावन के आगमन पर होने वाले परिवर्तनों का सजीव चित्रण किया गया है। बसंत के आने से सरसों का फूलना, अलसी का अलसाना फूलों का महकना, खेत, बाग-बगीचों का हरा-भरा हो जाना, मधुर-मस्त बयार का चलना, तन और मन का प्रसन्न होना, यौवन का अंगड़ाइयाँ लेना, कजरारी आँखों के सपने और अंत में प्रिय के वियोग में आँखों से आँसुओं की झड़ी लगना आदि जनमानस की भावनाओं की सुंदर अभिव्यक्ति है।

सावन के महीने में बादलों का घिर-घिरकर आना, बिजली का चमकना, पुरवाई का चलना, दादुर, मोर, पपीहे का बोलना, अँधियारी रात में जुगनू का जगमग-जगमग करते हुए इधर से उधर डोलना, लताओं और बेलों का फूलना, डाल-डाल का महक उठना, सरोवर और नदियों का जल से भर जाना सभी मनुष्यों के हृदय आनंदित कर जाता है।

लोकगीत विधा कविता का सरल अर्थ

सुनु रे सखिया

(1) आइल बसंत के फूल ……………………………………………….. आइल।

नायिका अपनी सखी से कह रही है कि सुन सखी, बसंत ऋतु आ गई है। हर तरफ फूल महकने लगे हैं। बसंत के आने से सरसों फूल गई है, अलसी अलसाने लगी है और पूरी धरती मानो हरियाली की चादर ओढ़कर खिल उठी है। कली-कली फूल बनकर मुस्कुराने लगी है। सुन सखी, बसंत ऋतु आ गई है। इस ऋतु के आने से खेत और वन सब हरे-भरे हो गए हैं, जिसके कारण तन-मन भी प्रसन्न हो गए हैं।

इंद्रधनुष के विभिन्न रंगों के समान भाँति-भाँति के रंग-बिरंगे फूल खिल उठे हैं। सुन सखी, बसंत ऋतु आ गई है। काजल लगी कजरारी आँखों में सपने मुस्कुराने लगे हैं और कंठ से मीठे गीत फूटने लगे हैं। बाग-बगीचों में बहार आने के साथ ही यौवन भी अंगड़ाइयाँ लेने लगा है। सुन सखी, बसंत ऋतु आ गई है।

(2) बहे मस्त बयार ……………………………………………….. आइल।

मधुर-मस्त बयार चल रही है। मानो प्यार बरसाकर हृदय का तार-तार रँगने लगी है। हर व्यक्ति का मन गुलाब की तरह खिल रहा है। सुन सखी, बसंत ऋतु आ गई है। बाग-बगीचे हरे-भरे हो गए हैं। कलियाँ खिलने लगी हैं। भौंरों के दल प्रसन्न होकर फूलों पर मँडराने लगे हैं। गौरैया भी माथे पर काला फूल सजाकर इतराने लगी है। सुन सखी, बसंत ऋतु आ गई है।

सखी, ऐसी मनभावन ऋतु में मेरे पिया मेरे पास नहीं है। प्रिय के वियोग में आँखों में लगा काजल भी चुभ रहा है। अच्छा नहीं लग रहा है। सेज मानो काँटों से भर गई है। आँसुओं की झड़ी लगी है। ये सभी मनमोहक दृश्य बबूल के काँटों की प्रतीति करा रहे हैं। पर सखी, बसंत ऋतु फिर भी आ गई है फूलों की महक लेकर।

(3) सावन आइ गये ……………………………………………….. सावन।

मनभावन सावन आ गया है। बादल घिर-घिरकर आने लगे हैं। बादल गरज रहे हैं, बिजली चमक रही है और पुरवाई चल रही है। सावन आ गया है। मेघ रिमझिम-रिमझिम करके बरस रहे हैं और धरती को नहला रहे हैं। सावन आ गया है। दादुर, मोर और पपीहे बोल रहे हैं और मेरे हृदय को प्रफुल्लित कर रहे हैं। सावन आ गया है। अँधियारी रात में जुगनू जगमग-जगमग करते हुए इधर से उधर डोल रहे हैं और सबका मन लुभा रहे हैं।

सावन आ गया है। लता और बेल सब फूलने लगी हैं। डाल-डाल महक उठी है। सावन आ गया है। सभी सरोवर और सरिताएँ जल से भरकर उमड़ पड़ी हैं। सभी मनुष्यों के हृदय आनंदित हो रहे हैं। कवि शंकर कह रहा है हे प्रिय शीघ्र चलो, श्याम बाँसुरी बजा रहे हैं। सावन आ गया है।

Conclusion

लोकगीत हमारी संस्कृति का एक महत्वपूर्ण हिस्सा हैं। वे हमें मनोरंजन, शिक्षा और प्रेरणा प्रदान करते हैं। वे हमें अतीत के लोगों के जीवन और विचारों को समझने में मदद करते हैं।

आज भी दुनिया भर में लोकगीत गाये जाते हैं और सुने जाते हैं। लोकगीतों को जीवित रखना और उनका प्रसार करना हमारी जिम्मेदारी है।

“कोखजाया” मुंशी प्रेमचंद की एक प्रसिद्ध कहानी है। यह कहानी एक छोटे से गांव में रहने वाले होरी नामक एक कोखे की कहानी है। होरी एक दयालु और सौम्य व्यक्ति है, लेकिन वह अपनी शारीरिक बनावट के कारण अक्सर ग्रामीणों द्वारा उपहास और दुर्व्यवहार का शिकार होता है। वह नौकरी या पत्नी नहीं ढूंढ पाता है, और उसे गांव के बाहरी इलाके में एक छोटी सी झोपड़ी में रहने के लिए मजबूर किया जाता है।

कोखजाया Summary in Hindi

कोखजाया लेखक का परिचय

कोखजाया लेखक का नाम : श्याम दरिहरे। (जन्म 19 फरवरी, 1954.)

कोखजाया प्रमुख कृतियाँ : घुरि आउ मान्या, जगत सब सपना, न जायते म्रियते वा (उपन्यास), सरिसो में भूत, रक्त संबंध (कथा संग्रह), गंगा नहाना बाकी है, मन का तोरण द्वार सजा है (कविता संग्रह) आदि। विशेषता श्याम दरिहरे मैथिली भाषा के चर्चित रचनाकार हैं।

मैथिली भाषा में कहानी, उपन्यास तथा कविता में आपकी लेखनी की श्रेष्ठता प्रसिद्ध है। आपकी सभी रचनाएँ भारतीय संस्कृति में आधुनिक भावबोध को परिभाषित करती हैं। आपकी रचनाएँ पुरानी और नई पीढ़ी के मध्य सेतु का काम करती हैं। आपका साहित्य संप्रेषणीयता की दृष्टि से भावपूर्ण एवं बोधगम्य है।

कोखजाया विधा : अनूदित साहित्य। अनूदित कहानी विधा में जीवन में किसी एक अंश अथवा प्रसंग के चित्रण द्वारा सामाजिक बोध को व्यक्त करती है।

कोखजाया विषय प्रवेश : वर्तमान भारतीय समाज में पारिवारिक व्यवस्था में बहुत बड़ा बदलाव आ गया है। निकटस्थ रिश्ते भी भावनाओं से दूर निरर्थक होते जा रहे हैं। आज के समाज के केंद्र में धन, विलासिता सुख – सुविधाओं का स्थान सर्वोपरि हो गया है। लेखक का मानना है कि मनुष्य की इस प्रवृत्ति को बदलना होगा और रिश्तों को सार्थकता प्रदान करनी होगी वरना हमारी महान भारतीय संस्कृति रसातल में चली जाएगी।

कोखजाया पाठ का सार

रघुनाथ चौधरी की मौसी बड़ी स्नेही और सरल हृदया थीं। पिता की मृत्यु के बाद उन्होंने पिता द्वारा उनकी संपत्ति से प्राप्त अपना हिस्सा भी अपनी एकमात्र बहन यानि रघुनाथ चौधरी की माँ को दे दिया। उनके पति प्रसिद्ध आई ए एस अधिकारी थे। वे हमेशा बड़ेबड़े पदों पर आसीन रहे। अंत में भारत सरकार के वित्त सचिव के पद से रिटायर हुए थे। परंतु मौसी को कभी भी अपने पति के पद या पावर का घमंड नहीं हुआ।

मौसी का एक ही पुत्र था दिलीप। उसने दिल्ली स्थित एम्स से अपनी मेडिकल की पढ़ाई पूरी की। उस समय रघुनाथ चौधरी के मौसा दिल्ली में ही किसी ऊँचे पद पर कार्यरत थे। जिस कारण दिलीप बड़े ऐशो आराम से पढ़ता रहा। आगे की पढ़ाई के लिए वह लंदन गया तो फिर नहीं लौटा।

एक बार मौसी के नैहर के गाँव में भयंकर अकाल पड़ा। लोगों के हाहाकार और दुर्दशा से द्रवित होकर भावुक हृदया मौसी ने अपनी ससुराल से सारा जमा अन्न मँगवाया। बाजार से भी आवश्यकतानुसार खरीदवाया और पूरे गाँव के लिए भंडारा खुलवा दिया।

इसी बीच हृदय गति रुक जाने के कारण मौसी के पति का स्वर्गवास हो गया। अंतिम संस्कार के लिए अपने परिवार के साथ

दिलीप घर आया। कई दिनों तक सरकारी कामों में उलझा रहा और अनेक कागजों पर मौसी से हस्ताक्षर करवाता रहा। मौसी से पूछे बिना, चुपके – चुपके धोखे से उनकी सारी संपत्ति औने – पौने दामों में बेच दी।

लंदन जाने का दिन आया तो सभी एअरपोर्ट पहुंचे। मौसी को है एक जगह बैठाकर सब सामान की जाँच करवाने की कहकर चले ३ गए। काफी देर प्रतीक्षा करने के बाद भी जब वे लोग नहीं लौटे ३ तो चिंतित होकर मौसी ने सिक्यूरिटी पर पूछताछ की। वहाँ से उन्हें पता चला कि उनका एकमात्र पुत्र उनका टिकट रद्द करवाकर अपने परिवार को लेकर लंदन चला गया है अपनी माँ को एअरपोर्ट पर ३ अकेले, निराश्रित छोड़कर।

उसने एक बार भी यह नहीं सोचा कि माँ का क्या होगा, वह कहाँ जाएगी? मौसी हतप्रभ रह गई। तभी आई जी गर्ग साहब आए। वे मौसा के साथ काम कर चुके थे, मौसी को पहचानते थे। मौसी ने उनसे किसी वृद्धाश्रम में रहने की इच्छा प्रकट की।

गर्ग साहब ने आई ए एस एसोसिएशन के माध्यम से भारत से लेकर इंग्लैंड तक हंगामा खड़ा कर दिया। मीडिया ने भी भारत में ३ वृद्धों और स्त्रियों की दुर्दशा पर लगातार समाचार प्रसारित करवाए, चर्चाएँ करवाई। लोकलाज के भय से दिलीप परिवार के साथ मौसी के पास आया, पर उनके छटपटाने, गिड़गिड़ाने के बावजूद मौसी ने मिलने से मना कर दिया, उनका मुँह तक नहीं देखा।

मौसी लगभग सात वर्ष उस वृद्धाश्रम में रहीं परंतु रघुनाथ चौधरी और उनकी पत्नी के अतिरिक्त कभी किसी से नहीं मिलीं। न कभी उस चहारदीवारी से बाहर निकलीं। रघुनाथ चौधरी प्रत्येक रविवार अपनी पत्नी के साथ उनसे मिलने अवश्य जाते थे। अंत में अपने पार्थिव शरीर के अंतिम संस्कार का अधिकार भी मौसी ने अपने कोखजाये अर्थात पुत्र से छीनकर रघुनाथ चौधरी को ही दिया।

Conclusion

कोखजाया एक शक्तिशाली कहानी है जो पूर्वाग्रह और भेदभाव पर काबू पाने के बारे में है। यह हमें सिखाता है कि हर किसी के पास कुछ मूल्यवान पेशकश होती है, भले ही उनकी शारीरिक बनावट कैसी हो।

कहानी समुदाय के महत्व को भी उजागर करती है। जब ग्रामीण एक साथ काम करते हैं, तो वे किसी भी चुनौती को पार कर सकते हैं।

Kazhinjupoya Kalaghattam (The Lost Stage) is a short story by the renowned Malayalam writer N.P. Mohammed. It was first published in 1971 and has since been translated into several languages. The Summary is set in a small village in Wayanad, Kerala, India, and revolves around the lives of a group of villagers who are struggling to survive in the midst of poverty, hunger, and disease.

The story begins with the narrator, a young boy, introducing us to the main characters of the story, including his father, who is a landless laborer; his mother, who is a sickly woman; and his younger sister. The narrator describes their daily struggle to make ends meet, and the hardships they face due to their poverty and lack of social status.

Kazhinjupoya Kalaghattavum Summary in Malayalam

1952- ൽ തിരുവനന്തപുരത്ത് ജനനം. ചെറു കഥകളും നോവലുകളും രചിച്ചു കൊണ്ട് സാഹിത്യ രംഗത്തു വന്നു. ചെറു പ്രായം മുതൽ സിനിമയുടെ ആകർഷണം ഉണ്ടായിരുന്നെങ്കിലും സാമ്പത്തികമായ പിന്തുണ ഇല്ലാത്തതിനാൽ ചലച്ചിത്ര നിരൂപണത്തിൽ ശ്രദ്ധിച്ചു. 1982 – ൽ മികച്ച ചലച്ചിത്ര ഗ്രന്ഥത്തിനുള്ള ദേശീയ പുരസ്കാരം ലഭിച്ചു.

1982- ൽ : ‘നിധിയുടെ കഥ’. എ ന്ന ചിത്രത്തിലൂടെ, ഇദ്ദേഹം സംവിധാനത്തിലേക്ക് കടന്നു. മയൂരനൃത്തം, ദലമർമ്മരങ്ങൾ എന്നിവയാണ് ചില ചിത്രങ്ങൾ. നിരവധി ടെലിവിഷൻ പരമ്പരകളും ഡോക്യുമെന്ററികളും ടെലി സിനിമകളും നിർമ്മിച്ചു.

Conclusion:

Kazhinjupoya Kalaghattam is a powerful and moving story that offers a glimpse into the harsh realities of life in rural India. The story is a testament to the resilience and determination of the human spirit, even in the face of adversity.

The story also serves as a reminder of the importance of social justice and equality. It challenges us to think about the ways in which we can create a more just and equitable society for all.